Είναι το βορειότερο νησί της Δωδεκανήσου και απέχει από τη Σάμο 15 ν.μ., από την Πάτμο 19 ν.μ. και από τα αντικρινά Μικρασιατικά παράλια μόλις 8 ν.μ.
Αγαθονήσι.
Η έκτασή του αγγίζει τα 15 τ.χλμ. με κυριότερο χαρακτηριστικό τον πλούσιο διαμελισμό των ακτών και την ορεινή άδεντρη ενδοχώρα.
Σε μικρή απόσταση βρίσκονται πολλές ερημικές νησίδες όπως το Κατσαγάνι, το Κουνελονήσι, η Στρογγυλή, το Νερονήσι, το Πράσο, το Ψαθονήσι.
Αγνωστο ακόμη και σήμερα στους περισσοτέρους Ελληνες, το Αγαθονήσι που σχεδόν ακουμπά στη γη της Μικράς Ασίας, έρχεται στην επικαιρότητα κάθε φορά που οι γείτονές μας προκαλούν, παραβιάζοντας τον εναέριο χώρο πάνω από αυτό.
Ομως, η ιστορία του γράφεται εδώ και αιώνες. Οι πρώτοι εποικιστές του ήταν μάλλον οι Κάρες που πέρασαν εδώ από την περιοχή της Μιλήτου, ακολούθησαν οι Δωριείς και οι Ιωνες. Ο Θουκυδίδης αναφέρεται στο Αγαθονήσι με το όνομα Τραγαία, όμως στους αρχαίους Ελληνες ήταν γνωστό και ως Υετούσσα ή Ψετούσσα. Ο ιστορικός και γεωγράφος Στράβων το αναφέρει ως Τραγαίαι, ενώ ο Πλούταρχος Τραγιά.
Στα νερά του Αγαθονησίου έγινε η Ναυμαχία της Λάδης (494 π.Χ.), μεταξύ του Περσικού και του Ιωνικού στόλου που έκρινε την τύχη της αντικρινής Μιλήτου. Με τη νίκη των Περσών έληξε η Ιωνική επανάσταση (499-494 π.Χ.) και άρχισε να προετοιμάζεται το έδαφος για την εισβολή των Περσών στην Ελλάδα.Κατά τα Ρωμαϊκά και Βυζαντινά χρόνια το νησί, όπως εξάλλου και πολλά ακόμη μικρονήσια του Αιγαίου, υπήρξε τόπος εξορίας.
Το μεγάλο πρόβλημα και εδώ ήταν οι συχνές πειρατικές επιδρομές. Μάλιστα ο παλιότερος οικισμός του, το Μεγάλο Χωριό, είναι αθέατος από τη θάλασσα, ενώ διακρίνεται ακόμη και σήμερα ο πέτρινος τοίχος γύρω από τα σπίτια που προφανώς χρησίμευε ως αμυντική οχύρωση.
Το 1292 το Αγαθονήσι καθώς και άλλα κτήματα και νησίδες δωρήθηκε με αυτοκρατορικό χρυσόβουλο του στην Ιερά Μονή Πάτμου.
Οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης και οι συχνές επιδρομές λειτούργησαν αποτρεπτικά για τη μόνιμη εγκατάσταση κατοίκων. Ετσι το Αγαθονήσι γνώρισε αρκετές φάσεις απόλυτης εγκατάλειψης. Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή του γνωστού Οθωμανού ναύαρχου και γεωγράφου Piri Reis (16ος αι.) ως έναν τόπο ακατοίκητο επάνω στον οποίο έβοσκαν μόνο κατσίκες.
Τον 16ο αιώνα οι Οθωμανοί πάτησαν πόδι στο νησί και παρέμειναν μέχρι το 1912, ενώ στις αρχές του 19ου αιώνα εγκαταστάθηκαν εδώ κτηνοτρόφοι και ψαράδες από τους Φούρνους.
Στη συνέχεια το Αγαθονήσι περιήλθε στην ιταλική κυριαρχία μαζί με τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα, ενώ για σύντομο χρονικό διάστημα μεσούντος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, τέλεσε υπό γερμανική κατοχή. Τελικά τον Μάρτιο του 1948 ενσωματώθηκε στο ελληνικό κράτος.
Στο νησί σήμερα μένουν μόνιμα περίπου 180 κάτοικοι και υπάρχουν τρεις συνοικισμοί που απέχουν ελάχιστα μεταξύ τους, το Μεγάλο Χωριό, το Μικρό Χωριό και ο Αγιος Γεώργιος που είναι και το λιμάνι.
Μικρό και Μεγάλο Χωριό
Ο Αγιος Γεώργιος με τη ρηχή πεντακάθαρη βοτσαλωτή παραλία, τα αρμυρίκια και τα λιγοστά ταβερνάκια είναι ένα από τα πιο αξιαγάπητα λιμανάκια της Δωδεκανήσου. Απλές, απέριττες εικόνες, αιγαιοπελαγίτικο φως και αύρα θαλασσινή θα σε συνοδεύουν σε κάθε σου βήμα.
Λίγο ψηλότερα βρίσκονται το Μικρό Χωριό και αμέσως μετά το Μεγάλο Χωριό. Δύσκολα διακρίνεις πού τελειώνει ο ένας οικισμός και πού αρχίζει ο άλλος. Οι αποστάσεις ανάμεσά τους είναι μικρές (200-300 μετρά) και καλύπτονται άνετα με τα πόδια. Το καλύτερο μέρος για να ξαποστάσεις και να χαζέψεις τη θέα είναι ο ενοριακός ναός του Αγίου Γεωργίου (1932) με τους γαλάζιους τρούλους που επιτηρεί από ψηλά το λιμανάκι.
Αρκετά γραφικό είναι το Μικρό Χωριό με τους 15 μόνιμους κατοίκους. Με σημείο αναφοράς τη λιλιπούτεια πλατεία όπου γύρω της βρίσκονται αραδιασμένα στη σειρά τα ασβεστωμένα νησιώτικα σπίτια και οι παλιές λιθόκτιστες, ερειπωμένες αγροικίες.
Λίγο πριν φθάσεις, ανεβαίνοντας από το λιμάνι αριστερά, το μικρό σκαλωτό δρομάκι ανηφορίζει για την εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα, όπου στις 27 Ιουλίου πραγματοποιείται μεγάλο πανηγύρι. Πάνω στον δρόμο ποζάρει ο κομψός δισυπόστατος ναός των Θεολόγου και Παναγίας και πλάι του το εκκλησάκι του Αγ. Ραφαήλ.
Πεντακόσια μέτρα νότια και δυτικά του λιμανιού (μέσω χωματόδρομου) η πανέμορφη τροπικών χρωμάτων και παντελώς ερημική παραλία Σπηλιά είναι το κάτι άλλο! Η ακτή έχει ψιλό βοτσαλάκι και άμμο ενώ υπάρχουν αρμυρίκια. Το όνομα οφείλεται στη μικρή σπηλιά που υπάρχει στη μια άκρη της, ανάμεσα στα βράχια.
Θεωρείται καλό αραξοβόλι των ιστιοφόρων, αγαπημένος όρμος όσων κάνουν ελεύθερο camping αλλά και ιδανικός τόπος για υποβρύχιο ψάρεμα. Εξάλλου το Αγαθονήσι έχει ακόμα τη φήμη του «ψαρότοπου» ανάμεσα στους φανατικούς του είδους. Αν αγαπάς το ψαροντούφεκο αξίζει, αφού συμβουλευτείς τους ντόπιους, να επιχειρήσεις, πάντα βέβαια με προσοχή και έμπειρη παρέα, μερικές βουτιές για να διαπιστώσεις ότι είναι… ιδιαίτερα αποδοτικές!
Δυτικά πίσω από τον λόφο απλώνεται ο βαθύς όρμος του Γαϊδουρόλακκου όπου θα έρθεις ακολουθώντας μονοπάτι για 20 λεπτά περίπου, φορώντας πάντα κατάλληλα παπούτσια – οι σαγιονάρες δεν ενδείκνυνται!
Από το Μεγάλο Χωριό ακολουθείς τον τσιμεντένιο δρόμο που τραβά βόρεια και ανατολικά. Στα 300 μετρά συναντάς το ελικοδρόμιο και αμέσως μετά το εκκλησάκι της Μεταμόρφωσης που βρίσκεται σε σημείο όπου ο δρόμος διχάζεται.
Αν συνεχίσεις ευθεία θα βγεις στο γραφικό αγκυροβόλιο Καθολικό που φωλιάζει στον κόρφο υπήνεμου όρμου αντίκρυ από τη βραχονησίδα Νερονήσι. Εδώ στα προφυλαγμένα νερά λειτουργούν ιχθυοτροφεία. Ενα χιλιόμετρο δυτικά του Καθολικού δεσπόζει ο όρμος Μαΐστρος με τα απόκρημνα βράχια και τον αρχαιολογικό χώρο.
Από τον ναό της Μεταμόρφωσης αν πας δεξιά, θα καταλήξεις στην παραλία του Πόρου που απλώνει τη σύντομη βοτσαλωτή παραλία της στην άκρη του βαθιού όρμου. Απόλυτη ησυχία, γλάροι, ήλιος και θάλασσα. Ενας τόπος ονειρικός από αυτούς που όλο και λιγοστεύουν πια, στα μεγαλύτερα τουριστικά νησιά. Από την παραλία του Πόρου μπορείς να συνεχίσεις για 500 -600 μέτρα ακόμη, ως το γραφικό ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου. Από κάτω διαγράφει το λαμπερό της τόξο η μικρή παραλία Βαθύ Πηγάδι με πετραδάκι, ενώ φυσική σκιά προσφέρουν αρμυρίκια και θεόρατοι σκίνοι.
Στη συνέχεια θα προσεγγίσεις τους «Θόλους», αυτά τα εντυπωσιακά λιθόκτιστα θολωτά οικοδομήματα του 11ου αιώνα με συνολικό εμβαδόν γύρω στα 500 τ.μ. που πιθανόν αποτελούσαν αποθήκες τροφίμων. Παρόμοια κτίσματα μικρότερου μεγέθους υπάρχουν στο Μαράθι και στο Φαρμακονήσι. Απέναντι, στην άλλη πλευρά του κόλπου, βρίσκεται η μικρή αλλά με νερά σαν πισίνα παραλία Πάλος (προσεγγίζεται από μονοπάτι).
