Η φετινή 50η επέτειος του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας για τα Δάση μπορεί να αποτελέσει μια ευκαιρία απολογισμού και αναστοχασμού, καθώς η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος ενόψει των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής τείνει να γίνει η καθολική ιδεολογία των κοινωνιών του 21ου αιώνα, παρά το γεγονός ότι εξακολουθούν να καταγράφονται απώλειες στο φυσικό περιβάλλον με ανησυχητικούς αριθμούς, αναφέρει σε ανακοίνωσή της η Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης (ΕΕΠΦ), με αφορμή την επέτειο.
Και συνεχίζει η ανακοίνωση: “Το οξύμωρο επιτείνεται από το γεγονός ότι οι σύγχρονες μέθοδοι διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος δείχνουν παντού στον κόσμο ότι η προστασία προσφέρει εισόδημα και θέσεις εργασίας, ιδίως στους τοπικούς πληθυσμούς προσφέρονται κίνητρα και αντιστάθμισμα σε τυχόν περιορισμούς .
Η Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης φέτος γιορτάζει την 70η της επέτειο. Συμπλήρωνε δε, τα είκοσι χρόνια της, το 1971, όταν ορίστηκε από τον Διεθνή Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO) η 21η Μαρτίου ως μέρα των Δασών και της Δασοπονίας.
Oι πρωτοπόροι της ΕΕΠΦ ήδη από το 1951 ανέδειξαν τον μέχρι τότε άγνωστο φυσικό πλούτο των ελληνικών δασικών οικοσυστημάτων. Τις επόμενες δεκαετίες οι στοχευμένες δράσεις της ΕΕΠΦ οδήγησαν στην επίσημη ανακήρυξη, από την Πολιτεία, πολλών εθνικών δρυμών (μεταξύ άλλων Σαμαριάς, Πρέσπας κ.ά.). Άλλωστε, ο εκ των ιδρυτών της ΕΕΠΦ και πρώτος γενικός γραμματέας της, Ιάκωβος Σαντοριναίος είχε πείσει, με τη δύναμη του Ελληνικού Ορειβατικού Συλλόγου του οποίου ήταν μέλος, το Υπουργείο Γεωργίας ήδη από το 1938 να ανακηρύξει τους δύο πρώτους εθνικούς δρυμούς στην Ελλάδα, του Ολύμπου και του Παρνασσού”.
Οίτη-Καλλίδρομο: Το δώρο του 2021
Ανάμεσα στις πολλές προσπάθειες της ΕΕΠΦ συγκαταλέγεται και η προστασία της Οίτης, του εμβληματικού ορεινού όγκου της Στερεάς Ελλάδας, το σημαντικότερο σταυροδρόμι συνέχειας μεταξύ των δασικών οικοσυστημάτων της βόρειας με τη νότια Ελλάδα.
Πριν από 55 χρόνια, το 1966, o ορεινός όγκος της Οίτης ανακηρύχθηκε Εθνικός Δρυμός. Ήταν αρκετό; Πάντως ήταν η απαραίτητη βάση πάνω στην οποία στηρίχτηκε η νέα πρωτοβουλία της ΕΕΠΦ. Αυτή τη φορά συμπεριελήφθη και το γειτονικό Καλλίδρομο στα ανατολικά της Οίτης.
Λίγες μέρες πριν την είσοδο του 2021, στις 2.12.2020 δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως η απόφαση του υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας για τον καθορισμό όρων και περιορισμών για την προστασία, διατήρηση και διαχείριση της φύσης και του τοπίου στην Ειδική Ζώνη Διατήρησης του δικτύου Natura 2000 «Όρος Καλλίδρομο» στη Στερεά Ελλάδα. Όπως σαφώς αναφέρεται, η Υπουργική Απόφαση βασίζεται στα συμπεράσματα και τις προτάσεις του έργου LIFE11 NAT/GR/1014 «Διατήρηση Δασών και Δασικών Ανοιγμάτων Προτεραιότητας στον Εθνικό Δρυμό Οίτης και στο Όρος Καλλίδρομο της Στερεάς Ελλάδας», με ακρωνύμιο LIFE ForOpenForests («Για Ανοιχτά Δάση»), που υλοποιήθηκε στους ορεινούς όγκους της Οίτης και του Καλλίδρομου με συγχρηματοδότηση από το πρόγραμμα LIFE της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Οι δράσεις του έργου περιλάμβαναν και την προετοιμασία δύο νομικών κειμένων, τα οποία θα όριζαν το απαραίτητο πλαίσιο για την προστασία των περιοχών υλοποίησης, της Οίτης και του Καλλίδρομου. Η πρώτη ήδη απολάμβανε προστασίας καθώς υπήρχαν διατάξεις για τον Εθνικό Δρυμό, εγκεκριμένη Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη (η οποία μπήκε σε διαδικασία επικαιροποίησης κατά τη διάρκεια του έργου) και ο Φορέας Διαχείρισης της προστατευόμενης περιοχής. Αντίθετα, για την περιοχή Natura του Καλλίδρομου δεν υπήρχε ως τώρα θεσμοθετημένη προστασία, ενώ εντάχθηκε στην περιοχή ευθύνης του Φορέα Διαχείρισης της Οίτης μόλις το 2018.
Το Καλλίδρομο, που δεσπόζει πάνω από τον ιστορικό τόπο των Θερμοπυλών, έχει μεγάλη βιολογική, οικολογική, αισθητική και επιστημονική αξία. Το τοπίο είναι εντυπωσιακό, με εκτεταμένα δάση Κεφαλληνιακής Ελάτης και δύο μεγάλες εποχικές λίμνες, στη Σουβάλα και στη Νευρόπολη. Το Καλλίδρομο είναι επίσης μία από τις νοτιότερες θέσεις εμφάνισης Καφέ Αρκούδας στην Ελλάδα και την Ευρώπη.
Η ΕΕΠΦ ήταν ο συντονιστής του επταετούς έργου για την προστασία οικοτόπων και ειδών χλωρίδας και πανίδας προτεραιότητας στα όρη Οίτη και Καλλίδρομο της Στερεάς Ελλάδας. Οι σχετικές δράσεις περιλάμβαναν τη διαχείριση του δάσους, την αποκατάσταση οικοτόπων και βιοκοινοτήτων των αλπικών λιβαδιών και των εποχικών λιμνίων, την προστασία ενδημικών φυτών και σπάνιων πουλιών, τη διαχείριση περιοχών παρουσίας της αρκούδας, την ευαισθητοποίηση των τοπικών κοινωνιών, την πυροπροστασία, την ανάδειξη των δύο περιοχών και προώθηση του οικοτουρισμού, καθώς και τη δημιουργία υποδομών εκεί. Εταίροι του έργου, που ξεκίνησε το 2012 και ολοκληρώθηκε τον Σεπτέμβριο του 2019 ήταν το Τμήμα Βιολογίας του ΕΚΠΑ, το Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων του ΕΛΓΟ -ΔΗΜΗΤΡΑ, η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας και ο Αρκτούρος. (αναλυτικά στο www.foropenforest.org).
Την ευθύνη για τα νομικά κείμενα και την προώθησή τους στις αρμόδιες αρχές είχε η ΕΕΠΦ. Τα κείμενα αυτά δημιουργήθηκαν υπό την επιμέλεια του νομικού Γιώργου Πολίτη, συνεργάτη του έργου και Γενικού Γραμματέα της ΕΕΠΦ για πολλά έτη. Βασίστηκαν σε έρευνα για το νομικό καθεστώς και τη διακυβέρνηση των δύο περιοχών και συμπεριέλαβαν τα ευρήματα και αποτελέσματα των άλλων δράσεων του έργου. Το νομικό κείμενο και οι προτάσεις του έργου για την Οίτη ενσωματώθηκαν στην υπό επικαιροποίηση Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη (ΕΠΜ), η οποία αποτελεί τη βάση για την έκδοση Προεδρικού Διατάγματος (ΠΔ) για την πλήρη και διαρκή προστασία του βουνού. Επειδή όμως για το Καλλίδρομο η ολοκλήρωση της ΕΠΜ αναμενόταν μετά το 2021 και η έκδοση ΠΔ ένα ή δύο χρόνια μετά (και με τις τρέχουσες πλέον συνθήκες ίσως ακόμη αργότερα) η ΕΕΠΦ απευθύνθηκε στη Γενική Γραμματεία Φυσικού Περιβάλλοντος και Υδάτων για την έκδοση υπουργικής απόφασης με ισχύ δύο έτη (και δυνατότητα επέκτασης για άλλο ένα) ώστε να καλυφθεί το κενό μέχρι την έκδοση του ΠΔ. Η έκδοσή της επιστέγασε τις προσπάθειες πολλών ετών στην Οίτη και το Καλλίδρομο. Η απόφαση οριοθετεί τέσσερις ζώνες προστασίας. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό ότι στις ζώνες 1, 2 και 3 δεν επιτρέπονται εξορυκτικές και λατομικές εργασίες, η εγκατάσταση κάθε είδους ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και η ανάπτυξη μεγάλης κλίμακας δραστηριοτήτων ή υποδομών, καθώς και η κίνηση μηχανοκίνητων οχημάτων εκτός οδικού δικτύου, κάτι που ήταν ιδιαίτερη απειλή για τα εποχικά λιμνία.
Το έργο άφησε και πολλές άλλες παρακαταθήκες στο Καλλίδρομο: τη μελέτη και καταγραφή των οικοτόπων και της σπάνιας χλωρίδας του βουνού, την προστασία των οικοτόπων προτεραιότητας, ιδιαίτερα των εποχικών λιμνίων που περιφράχθηκαν, το Κέντρο Ενημέρωσης επισκεπτών στο Παλαιοχώρι, τα έργα προστασίας της λίμνης της Νευρόπολης και του γύρω της οδικού δικτύου από τη διάβρωση, τις δράσεις διαχείρισης της βόσκησης και των βοσκοτόπων, την αντιπυρική υποδομή, την επιμόρφωση και ενδυνάμωση των τοπικών παραγωγών μέσω σεμιναρίων κ.ά. Αντίστοιχες δράσεις και υποδομές έγιναν και στην Οίτη, ενώ σημαντική ήταν και η ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας, σε Οίτη και Καλλίδρομο, μέσω της συμμετοχής στην Επιτροπή Ενδιαφερομένων Μερών και των ενημερωτικών δράσεων, αλλά και των παιδιών, καθώς σε όλη την διάρκεια του έργου έγιναν επισκέψεις σχολείων της περιοχής στα βουνά, στο πλαίσιο δράσεων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης σε συνεργασία με το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Στυλίδας-Υπάτης.
Η εξέλιξη αυτή, όπως σημειώνει ο πρόεδρος της ΕΕΠΦ Νίκος Πέτρου, δείχνει επίσης ότι τελικά μπορεί να υπάρξει συνέχεια των ευρωπαϊκών έργων για την προστασία του περιβάλλοντος και μετά την ολοκλήρωσή τους, στη λεγόμενη «μετά LIFE εποχή».
