Μια διαφορετική προσέγγιση για την τουριστική ανάπτυξη της Ελλάδας

του Θωμά Κραμποκούκη (*)
Το άρθρο γράφεται με αφορμή την ολοκλήρωση της Διδακτορικής μου Διατριβής  με τίτλο “Η τουριστική εποχικότητα και οι οικονομικές της διαστάσεις: Μεθοδολογική και εμπειρική διερεύνηση” και έχει ως απώτερο στόχο την ουσιαστική συνεισφορά στο δημόσιο διάλογο.

Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, το ποσοστό της άμεσης συμβολής του τουριστικού κλάδου στο ΑΕΠ της Ελλάδας, για την περίοδο 1995-2028 εμφανίζει (βάσει προβλέψεων) ένα μέσο ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 2,26%, ενώ από το 2017 και μετά, το ποσοστό της άμεσης συμβολής ξεπερνάει το 8%.

Λαμβάνοντας υπόψη ο τουρισμός είναι ένα οικονομικό και κοινωνικό φαινόμενο με επιδράσεις στην απασχόληση, στο περιβάλλον, στον πολιτισμό, στις μεταφορές, στη φορολογική και δημοσιονομική πολιτική και ευρύτερα στην περιφερειακή ανάπτυξη, γίνεται αντιληπτή η πολυδιάστατη φύση του και η σημασία του για την ανάπτυξη στη χώρα. Ωστόσο, το γεγονός ότι διαχρονικά οι πολιτικές εστιάζουν, σχεδόν αποκλειστικά, στην αύξηση του αριθμού των αλλοδαπών επισκεπτών, παραβλέποντας την κατά κεφαλήν δαπάνη (και άλλες παραμέτρους που θα αναπτυχθούν στη συνέχεια), προκειμένου να αυξηθούν τα έσοδα από την τουριστική δραστηριότητα, οδηγεί σε μια μονοδιάστατη προσέγγιση, χωρίς μακροπρόθεσμο στρατηγικό και αναπτυξιακό πλάνο.

Η ελκυστικότητα του ελληνικού τουρισμού συνδέεται πρωτίστως με τη θάλασσα και δευτερευόντως με την ύπαρξη φυσικών και πολιτιστικών πόρων. Το γεγονός αυτό αφενός κάνει τους αλλοδαπούς επισκέπτες να έρχονται στον τόπο σχεδόν αποκλειστικά για λόγους αναψυχής, αφού οι λοιποί λόγοι (υγείας, σπουδές, επίσκεψη στην οικογένεια, επαγγελματικοί λόγοι κλπ.) έχουν πολύ χαμηλή συμμετοχή, αφετέρου οδηγεί σε έντονη εποχικότητα και σε σημαντικές χωρικές ανισότητες. Κατά τη μελέτη της τουριστικής εποχικότητας, είναι κρίσιμο να εξετάζονται και οι τρεις πτυχές του φαινομένου που είναι η ένταση της τουριστικής δραστηριότητας, η χωρική και η χρονική κατανομής αυτής. Ως αποτέλεσμα της έντονης εποχικότητας και κατ’ επέκταση της μη αποτελεσματικής διαχείρισης της τουριστικής δραστηριότητας, προκύπτουν ζητήματα υπέρβασης της τουριστικής φέρουσας ικανότητας και βιωσιμότητας (οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής).

Η κατάσταση

Η τουριστική εποχικότητα είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται σε κάθε προορισμό, αλλά κυρίως σε χώρες όπου η κύρια τουριστική δραστηριότητα επικεντρώνεται στη θάλασσα. Εξετάζοντας το φαινόμενο σε επίπεδο Μεσογείου και εκτιμώντας το ποσοτικά, γίνεται αντιληπτό ότι οι υψηλότερες τιμές για το 2019 εμφανίζονται στο Μαυροβούνιο (0,52), την Αλβανία (0,48), την Ελλάδα (0,46) και την Κροατία (0,44). Από την υψηλή τιμή του δείκτη σταθερότητας του εποχικού προτύπου (Kendall’s W) για την περίοδο 2000-2019 (0,723), φαίνεται να μην έχουν γίνει ιδιαίτερα σημαντικές μεταβολές στη χρονική κατανομή της τουριστικής δραστηριότητας για την εν λόγω περίοδο. Αυτά τα στοιχεία, σε συνδυασμό με τα υψηλά ποσοστά της άμεσης και της έμμεσης συνεισφοράς του τουρισμού στο εθνικό ΑΕΠ, δείχνουν την πολύ μεγάλη σημασία που έχει η αποτελεσματικότερη διαχείριση της τουριστικής ζήτησης για την Ελλάδα.

Προκειμένου να αναδειχθεί η χωρική και η χρονική κατανομή της τουριστικής δραστηριότητας στην Ελλάδα, στα Σχήματα 1 και 2 απεικονίζονται οι νομοί για τους οποίους ο κάθε μήνας του έτους έχει τη μεγαλύτερη επίδραση στη συνολική του τουριστική δραστηριότητα, για το διάστημα 1998-2018. Για την εξαγωγή των δεδομένων αυτών έγινε αποσύνθεση των χρονοσειρών του αριθμού των διανυκτερεύσεων, ξεχωριστά για τους αλλοδαπούς και τους ημεδαπούς επισκέπτες. Για την κατηγορία των αλλοδαπών, ο νομός Γρεβενών (μαύρο χρώμα) δεν συμπεριλήφθηκε στην ανάλυση, καθώς είχε μήνες με μηδενικές διανυκτερεύσεις και η ανάλυση έπρεπε να γίνει χρησιμοποιώντας διαφορετική μεθοδολογία κατά την αποσύνθεση της χρονοσειράς.

Προχωρώντας σε μεγαλύτερο βάθος την ανάλυση, στο Σχήμα 3, απεικονίζεται η τιμή του δείκτη σταθερότητας του εποχικού προτύπου (Kendall’s W), σύμφωνα με τις διανυκτερεύσεις των αλλοδαπών και των ημεδαπών επισκεπτών αντίστοιχα, για την περίοδο 1998-2018. Είναι ξεκάθαρο ότι το εποχικό πρότυπο, για την κατηγορία των αλλοδαπών επισκεπτών, στους νομούς της νότιας Ελλάδας όπου συγκαταλέγονται και ορισμένοι από τους κυριότερους τουριστικούς προορισμούς της χώρας, έχει μεταβληθεί ελάχιστά (τιμές >0,8). Το στοιχείο αυτό αναδεικνύει το γεγονός ότι οι όποιες πολιτικές για το περιορισμό των αρνητικών επιδράσεων του φαινομένου της τουριστικής εποχικότητας, σε αυτούς τους νομούς, δεν είχαν τα αναμενόμενα αποτελέσματα.

Προκειμένου να περιοριστούν τα προβλήματα που προκαλεί η τουριστική εποχικότητα και παράλληλα να υπάρξει μια αποτελεσματικότερη κατανομή της τουριστικής δραστηριότητας, στη Διδακτορική Διατριβή προτείνεται ένα υπόδειγμα για τη βελτιστοποιημένη χρονική και χωρική κατανομή της τουριστικής ζήτησης. Μέσα από την ποιο ορθολογική και αποτελεσματική κατανομή της, δύναται να περιοριστούν και τα σημαντικά ανεκμετάλλευτα κεφάλαια. Είναι χαρακτηριστικό ότι σύμφωνα με στοιχεία του 2018, οι εφικτές διανυκτερεύσεις στη χώρα, βάσει της υπάρχουσας εποχικότητας, είναι 199.603.462 (αν όλα τα καταλύματα λειτουργούσαν όλο το έτος το αντίστοιχο νούμερο θα ήταν 317.276.250), ενώ οι πραγματοποιθείσες διανυκτερεύσεις για το 2018 ήταν μόλις 91.569.437.

Κλείνοντας την ενότητα των προβληματισμών, τις τελευταίες δεκαετίες στην Ευρώπη η δυναμική των ταξιδιωτικών πρακτόρων (TO’s), κυρίως αυτών που εδρεύουν στις σημαντικότερες χώρες προέλευσης των επισκεπτών, έχει αυξηθεί σε πολύ σημαντικό βαθμό. Το γεγονός αυτό αναδεικνύει την εξάρτηση του ελληνικού τουρισμού από τους ταξιδιωτικούς πράκτορες, οι οποίοι είναι σε θέση να καθορίζουν τις ημερομηνίες έναρξης και λήξης της τουριστικής περιόδου (σαιζόν), καθώς διαχειρίζονται τα ταξιδιωτικά πακέτα και καθορίζουν τις αεροπορικές πτήσεις.

Προτάσεις

Η αλλαγή της επιχειρηματικής κουλτούρας. Τα ξενοδοχεία καλούνται να διαχειριστούν αποτελεσματικότερα τις υποδομές τους, επιδιώκοντας την εύρεση του όσο το δυνατόν αποδοτικότερου μίγματος κρατήσεων (market segmentation) προερχόμενου από τους ταξιδιωτικούς πράκτορες, τα ταξιδιωτικά γραφεία και τις άμεσες κρατήσεις (direct bookings) οι οποίες οφείλουν να αυξηθούν σε σημαντικό βαθμό. Προς την κατεύθυνση αυτή, η αξιοποίηση σύγχρονων τεχνολογικών εργαλείων προβολής και προώθησης του ξενοδοχείου είναι επιβεβλημένη και για τον σκοπό αυτό απαιτείται η εύρεση ικανού ανθρώπινου δυναμικού, το οποίο ιδίως για τα ξενοδοχεία με εποχική λειτουργία και για τα ξενοδοχεία σε προορισμούς με χαμηλή τουριστική δραστηριότητα, αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις. Επιπλέον, είναι κρίσιμη η ανάδειξη νέων δυνατοτήτων, τόσο εντός, όσο και εκτός ξενοδοχείου. Για το σκοπό αυτό χρειάζονται στρατηγικές συνεργασίες σε ένα ευρύτερο πλαίσιο εξωστρέφειας.

Ανάδειξη νέων προορισμών μέσα από θεσμικούς φορείς. Για το σκοπό αυτό ψηφίστηκε και ο νόμος 4875/2021 με τίτλο «Πρότυποι Τουριστικοί Προορισμοί Ολοκληρωμένης Διαχείρισης, Οργανισμοί Διαχείρισης και Προώθησης Προορισμού, Ιαματικές Πηγές Ελλάδας και άλλες ρυθμίσεις για την ενίσχυση της τουριστικής ανάπτυξης» (23-12-2021). Η ακεραιότητα του χαρακτήρα και η γνώση σε τουριστικά ζητήματα των εμπλεκόμενων ατόμων, θα είναι κάποια κύρια χαρακτηριστικά για την επιτυχία αυτών των φορέων. Επιπλέον, η ανάδειξη νέων προορισμών μπορεί να γίνει και με έμφαση στον εγχώριο τουρισμό (ένας από τους στόχους του προγράμματος Τουρισμός για Όλους), ο οποίος όμως επικεντρώνεται στο τρίμηνο Ιούλιο- Σεπτέμβριος. Μπορεί να αναπτυχθεί ένα πλαίσιο κινήτρων, από το κράτος και από τον ιδιωτικό τομέα, για διακοπές κατά τους μήνες χαμηλής τουριστικής δραστηριότητας.

Επίλυση των κρατικών δυσλειτουργιών που επηρεάζουν άμεσα την τουριστική ανάπτυξη. Σύμφωνα με τον ΣΕΤΕ οι νέες επενδύσεις στον τουρισμό επικεντρώνονται κυρίως στην απόκτηση και ανακαίνιση υφιστάμενων εγκαταστάσεων ή στην αλλαγή χρήσης υφιστάμενων κτιρίων και δευτερευόντως στην ανάπτυξη νέων επενδύσεων από την αρχή, λόγω των δυσμενών εμπειριών προηγούμενων επενδυτών από τη γραφειοκρατία που απαιτείται για την έκδοση αδειών αλλά και της απουσίας χωροταξικού σχεδιασμού.

Κλείνοντας το άρθρο μέσα από τους Χάρτες 1 και 2 επιδιώκεται η ανάδειξη των ειδών του τουρισμού που δύναται να αναπτυχθεί ή να διατηρηθεί ανά νομό, βάση και της διαχρονικής εξειδίκευσης της οικονομίας τους και οι προτεινόμενες, ενδοπεριφερειακές και διαπεριφερειακές συνεργασίες.

Από την ανάλυση που προηγήθηκε επιχειρήθηκε να αναδειχθεί η πολυδιάστατη φύση του τουρισμού να εστιάσει στο γεγονός ότι η αποτελεσματική διαχείριση της τουριστικής δραστηριότητας δύναται να περιορίσει τις έντονες περιφερειακές ανισότητες (περιφερειακό πρόβλημα). Είναι ανάγκη πλέον στην εξίσωση του τουρισμού να μπουν επιπλέον παράμετροι και να μην γίνεται αναφορά αποκλειστικά στην αύξηση των εσόδων μόνο μέσα από την αύξηση των επισκεπτών σε συγκεκριμένους προορισμούς και σε συγκεκριμένους μήνες.

(*) Ο κ. Θωμάς Κραμποκούκης, είναι διδάκτωρ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Account Growth Expert στη Nelios.