Μια Συγκριτική Ανάλυση Ελληνικών και Μεσογειακών Νησιωτικών προορισμών με φόντο τις στρατηγικές στην μετά-COVID εποχή | Το Νότιο Αιγαίο και η ξεχωριστή Τουριστική Δυναμική του

του Δρ. Μιχάλη Τοανόγλου (*)

Εδώ και δεκαετίες σε εθνικό επίπεδο η αξιολόγηση των επιδόσεων αλλά και των επιπτώσεων (οικονομικών, κοινωνικών & περιβαλλοντικών) του τουρισμού δεν αποτέλεσε σχεδόν ποτέ πεδίο συστηματικής και επιστημονικής προσέγγισης.

Την περίοδο της πανδημίας παρατηρήθηκαν σοβαρές δυσλειτουργίες στο παγκόσμιο τουριστικό οικοσύστημα με ασύμμετρες συνέπειες σε χώρες και μεμονωμένους προορισμούς και ανάλογα με την εξάρτηση τους από την τουριστική δραστηριότητα.

Σήμερα με την πανδημία σε τροχιά ύφεσης αλλά και με πολλά «απόνερα» που εμπλουτίζονται με επιπλέον ανωμαλίες στις εφοδιαστικές αλυσίδες, στην επάρκεια και το κόστος ενέργειας αλλά και στην διαταραχή της διατροφικής αλυσίδας βρισκόμαστε αντιμέτωποι με πρωτοφανείς προκλήσεις.
Παρά ταύτα, βλέπουμε να αναλαμβάνονται σοβαρές πρωτοβουλίες επαναπροσδιορισμού της δυναμικής των νησιωτικών προορισμών μέσα από το πρίσμα της βιωσιμότητας και των αρχών της αειφορίας.

Χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα είναι και η πρόσφατη συνεργασία του Νοτίου Αιγαίου με την TUI (The Rhodes Co-Lab) δείχνοντας τον δρόμο για ένα μέλλον βασισμένο στις αρχές της αειφορίας. (Leading the Way to a Sustainable Future).

Σε παγκόσμιο επίπεδο κάθε προσπάθεια αειφορικής διαχείρισης συνδέεται εξαρχής με μηχανισμούς παρακολούθησης, καταγραφής και ανάλυσης στοιχείων και δεικτών. Αυτό κάνει αποτελεσματικότερη την ουσία της διαχείρισης, αφού υπάρχει συνεχής τροφοδότηση με μετρήσιμα δεδομένα και τις τυχόν μεταβολές τους, που βοηθούν έτσι στο να προσδιοριστούν καλύτερα οι στοχεύσεις αλλά και να ελεγχθεί η πορεία προς τα επιθυμητά αποτελέσματα.

Έρευνα-Δείκτες-Στατιστικά

Στην παρούσα φάση και αναζητώντας κάποια τέτοια δεδομένα κατέληξα σε μια σχετικά περιορισμένη έρευνα αναφορικά με την τουριστική εξέλιξη σε Μεσογειακούς νησιωτικούς τουριστικούς προορισμούς.

Τα στοιχεία αφορούν τα έτη 2007 και το 2019 και η εξέλιξη τους αφήνει περιθώρια για κάποια ενδιαφέροντα ευρήματα που δείχνουν ότι ακόμα και με περιορισμένο εύρος δεδομένων μπορούν να υπάρξουν συμπεράσματα, αν τα στοιχεία συλλέγονται συστηματικά και αναλύονται μεθοδικά και με επιστημονικό τρόπο.

H προσέγγιση της έρευνας αφορά μια συγκριτική ανάλυση δεδομένων μεταξύ 2007 και 2019 σε ένα σύνολο δεκαπέντε (15) Μεσογειακών νησιωτικών τουριστικών περιοχών/προορισμών, από τις οποίες οι οκτώ (8) βρίσκονται στην Ελλάδα (Παράρτημα, Πίνακας 1)

Τα στοιχεία προήλθαν κυρίως από το Τουριστικό Παρατηρητήριο για τις Νησιωτικές Οικονομίες (ΟΤΙΕ-Observatory on Tourism for Islands Economy) που εδρεύει στο Παλέρμο της Ιταλίας και με το οποίο υπάρχει επικοινωνία για ανταλλαγή πληροφοριών και συνεργασία σε επιστημονικό επίπεδο.

Τα δεδομένα 2007 & 2019 περιλαμβάνουν:
– Δημογραφικά Στοιχεία (Έκταση, Πληθυσμός, Πληθ/κή Πυκνότητα)
Παράρτημα, Πίνακας 1
– Στοιχεία Τουριστικής Προσφοράς ( Αριθ. Καταλυμάτων, Αριθ. Κλινών)
Παράρτημα, Πίνακας 2
– Στοιχεία Τουριστικής Ζήτησης (Αφίξεις, Διανυκτερεύσεις, Μέση Διάρκεια Παραμονής/ΜΔΠ)
Παράρτημα, Πίνακας 3

Τα στοιχεία αυτά αξιοποιήθηκαν για την ανάλυση τεσσάρων συγκεκριμένων δεικτών που αφορούν
1. Τον Δείκτη Χωρικής Πυκνότητας (TDI) που σχετίζεται με των αριθμό κλινών ανά Km²
2. Την Ετήσια Πληρότητα καταλυμάτων (Occupancy- 365 ημέρες)
3. Το Μέσο μέγεθος καταλυμάτων (Average Size- σε κλίνες)
4. Τον Δείκτη Πίεσης του προορισμού TEI (Αφίξεις + Μόνιμοι κάτοικοι /Km²)/100
Συνολικά μεγέθη των Δεικτών – Παράρτημα, Πίνακας 4
Τα στοιχεία αυτά από μόνα τους μπορεί να μην λένε πολλά αλλά πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις το κυριότερο είναι η προσέγγιση που θέλουμε να έχουμε αναφορικά με τον κάθε προορισμό και σε σχέση με τα δεδομένα.
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει προβληματισμός σχετικά με το τουριστικό μας μοντέλο, την συμβατότητα του με τις αρχές της αειφορίας, αλλά και την λεγόμενη φέρουσα ικανότητα του προορισμού.

Με αυτή την οπτική ματιά μπορούμε να διακρίνουμε κάποια από τα δεδομένα αυτά να αποκτούν ιδιαίτερη σημασία:

1. ΠΡΟΣΦΟΡΑ – Ξενοδοχειακό Δυναμικό (2007-2019)
Αξίζει να σημειώσουμε ότι στα Δωδεκάνησα μέσα σε δώδεκα χρόνια (2007-2019) έχουμε μία αύξηση του αριθμού κλινών κατά 38.7%, την υψηλότερη μεταξύ των 15 Μεσογειακών νησιωτικών περιοχών της έρευνας. (Παράρτημα, Πίνακας 2.)
Αν δούμε τις κλίνες σε σχέση και με τον αριθμό των καταλυμάτων, βλέπουμε ότι το μέσο μέγεθος καταλύματος (Average Size) στα Δωδεκάνησα αυξήθηκε από 124 σε 157 κλίνες (+26.7%) κάτι που δείχνει ότι ή σημαντική αυτή αύξηση των κλινών προήλθε περισσότερο από την προσθήκη νέων μεγάλων ξενοδοχειακών μονάδων.
Η Δωδεκάνησος πρωτοστατεί και σε αυτόν το δείκτη και αν εξαιρέσουμε την Κρήτη (17,4%) το Βόρειο Αιγαίο (12.9%) και τις Σποράδες (10.6%), όλοι οι άλλοι προορισμοί (Βαλεαρίδες, Μάλτα κλπ) αν και έχουν αυξήσει τον συνολικό αριθμό κλινών τους παρουσιάζουν στασιμότητά ή και μείωση στο μέσο μέγεθος καταλύματος. (Παράρτημα Γράφημα 1. AS)
Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι κάποιοι προορισμοί επέλεξαν να κατευθύνουν τις νέες ξενοδοχειακές επενδύσεις με μεσαίου ή και μικρού μεγέθους μονάδες και γενικά μικρότερες από αυτές που είχαν δημιουργηθεί στο παρελθόν.

2. ΖΗΤΗΣΗ – Αφίξεις, Διανυκτερεύσεις, ΜΔΠ
Στο κομμάτι αφίξεων και διανυκτερεύσεων αν εξαιρέσουμε τις ακραίες αλλά ειδικές περιπτώσεις των νησιών των Κυκλάδων και του Αργοσαρωνικού που κατακλύζονται πλέον από επισκέπτες από την Αττική, η Δωδεκάνησος έχει αύξηση 131% σε αφίξεις και 89% σε διανυκτερεύσεις με μείωση της μέσης διάρκειας παραμονής ΜΔΠ από 7.8 σε 6.3 ημέρες.
Τόσο το 2007 όσο και το 2019 η ΜΔΠ στα Δωδεκάνησα είναι η υψηλότερη μεταξύ των 15 προορισμών. (Παράρτημα, Πίνακας 3)
Σε απόλυτα νούμερα το 2019 είχαμε 3.89 εκατ. Αφίξεις και 24.58 εκατ. Διανυκτερεύσεις.
Βέβαια λόγω της έντονης εποχικότητας η μέση πληρότητα των καταλυμάτων (επί 12μηνης βάσης) είναι μόλις 40%. (Παράρτημα, Πίνακας 4)

3. Πίεση στον προορισμό – Φέρουσα Ικανότητα
Με την χρήση των δεδομένων του Παρατηρητηρίου (ΟΤΙΕ) διαπιστώνουμε επίσης ότι έχουμε ως Δωδεκάνησα έναν σχετικά υψηλό δείκτη Χωρικής πυκνότητας κλινών TDI (70 κλίνες ανά Km²) (Παράρτημα, Πίνακας 6 – Δείκτης TDI και μεταβολή), τον δεύτερο σχεδόν μαζί με της Βαλεαρίδες και πίσω από την Μάλτα που έχει την μεγαλύτερη χωρική πυκνότητα κλινών (147 κλίνες ανά Km²)
Τα Δωδεκάνησα έχουν επίσης δείκτη Πίεσης του προορισμού ΤΕΙ 17.05 (2019)

O δείκτης ΤΕΙ συνδυάζει την πληθυσμιακή πυκνότητα με την ταυτόχρονη ύπαρξη επισκεπτών στον προορισμό. Στην σύγκριση μεταξύ 2007 και 2019 η Δωδεκάνησος (+117%) και η Κρήτη (+100%) έχουν υπερδιπλασιάσει την πίεση που ασκεί στον προορισμό το άθροισμα κατοίκων και επισκεπτών ενώ στις Κυκλάδες η κατάσταση είναι ακόμα χειρότερη (+258%) που σημαίνει 3.5 φορές υψηλότερη πίεση σε σχέση με το 2007 αν και η απόλυτη τιμή του δείκτη (ΤΕΙ) παραμένει σχετικά χαμηλά (9.0 – 2019) (Παράρτημα, Πίνακας 5 – Δείκτης TEI και μεταβολή)

Στα παραπάνω θα πρέπει να λάβουμε υπ’ όψη και τις ακόλουθες συνθήκες.
a) Για τον υπολογισμό των δημογραφικών στοιχείων συμπεριλαμβάνονται στοιχεία από νησιά που έχουν πάνω από 50 μόνιμους κατοίκους.
b) Για τους δείκτες που προαναφέραμε (TDI & TEI) τα στοιχεία αφορούν το σύνολο των Δωδεκανήσων, αλλά γνωρίζουμε ότι υπάρχει δυσανάλογη συγκέντρωση πληθυσμού, επισκεπτών, κλινών σε μερικά μόνο από τα νησιά της χωρικής αυτής ενότητας (Ρόδος, Κως κλπ).
c) Για τους ίδιους δείκτες (TDI & TEI) δεν υπολογίζεται ότι ο αριθμός των επισκεπτών είναι δυσανάλογα συγκεντρωμένος στον προορισμό μόνο κατά την διάρκεια 5 ή 6 μηνών ανά έτος.

Κατά συνέπεια (b&c) , αν αναλύαμε στοιχεία μόνο για συγκεκριμένα τουριστικά νησιά (πχ. Ρόδος, Κως), οι δείκτες αυτοί θα ήταν αρκετά δυσμενέστεροι.

Η Δύναμη των Στοιχείων-Δεικτών και η σημασία της Συστηματικής Καταγραφής & Μέτρησης για Νησιωτικούς Τουριστικούς Προορισμούς.

Ως γνωστόν στα πλαίσια της βιώσιμης και αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης λαμβάνονται πολύ σοβαρά υπ’ όψη παράγοντες που επηρεάζουν την οικονομία, το περιβάλλον αλλά και το κοινωνικό-πολιτισμικό κεφάλαιο του κάθε τόπου. Είναι ευρέως γνωστό ότι ιδιαίτερα στους τουριστικούς νησιωτικούς προορισμούς με περιορισμένους διαθέσιμους πόρους, η συνεχής αύξηση του όγκου των επισκεπτών (και μάλιστα σε περιορισμένη χρονική περίοδο – εποχικότητα) αλλά και η συνεχής προσθήκη καταλυμάτων, μπορεί να αυξήσει την πίεση το ανθρωπογενές και φυσικό περιβάλλον με τρόπο μη αναστρέψιμο.

Προορισμοί λοιπόν που έχουν έντονα τουριστικά χαρακτηριστικά και υψηλά οικονομικά μεγέθη στο τουριστικό τους οικοσύστημα, καλούνται να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν συστημικές αλλαγές προς ένα βιώσιμο, ολιστικό και αειφόρο στρατηγικό πλαίσιο.

Από τα βασικά εργαλεία επιτυχίας σε μια τέτοια προσπάθεια είναι και οι μηχανισμοί καταγραφής, μέτρησης και ανάλυσης δεδομένων (monitoring) τα οποία κρίνονται σημαντικά για το μείγμα της τουριστικής οικονομίας.
Τέτοιοι μηχανισμοί (Παρατηρητήρια) απαιτούν μόνιμες δομές που θα καλύπτουν με επιστημονικό τρόπο και μεθοδολογία την αξιόπιστη παρακολούθηση στατιστικών και δεικτών με γνώμονα και τις διεθνείς επιτυχημένες πρακτικές.

Μια τέτοια προσπάθεια (ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΑΕΙΦΟΡΙΑΣ & ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ) κυοφορείτε στα Δωδεκάνησα και το Νότιο Αιγαίο με πρωτοβουλία του Επιμελητηρίου και της Επιστημονικής Ομάδας Τουρισμού (ΕΠΟΤ) όπως έγινε γνωστό σε παρουσίαση στην διάρκεια σχετικής εκδήλωσης τον περασμένο Δεκέμβριο (1ο ΕΠΟΤ – Παράθυρο στο Μέλλον για τον Τουρισμό και την Επιχειρηματικότητα.

(*) Ο Δρ. Μιχαήλ Τοανόγλου είναι Καθηγητής Τουριστικών-Ξενοδοχειακών Σπουδών – Jeonju University, South Korea, Ιδρυτικό μέλος ΕΠΟΤ (Επιστημονική Ομάδα Τουρισμού).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Briguglio, L., & Avellino, M. Has overtourism reached the Maltese Islands? Malta: University of Malta Islands and Small States Institute 2019
2. Chen, R.J. Islands in Europe: Development of an island tourism multidimensional model (ITMDM). Sustainable Development, 2006, 14(2), 104-114.
3. Gössling, S. Market integration and ecosystem degradation: is sustainable tourism development in rural communities a contradiction in terms? Environment, Development and Sustainability 2003, 5(3), 383-400.
4. Ruggieri, G.; Calò, P. Tourism Dynamics and Sustainability: A Comparative Analysis between Mediterranean Islands—Evidence for Post-COVID-19 Strategies. Sustainability2022,14,4183. https:// doi.org/10.3390/su14074183
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
Πίνακας 1.
Μεσογειακοί Νησιωτικοί Προορισμοί – Δημογραφικά Στοιχεία
6
Πίνακας 2.
Μεσογειακοί Νησιωτικοί Προορισμοί – Στοιχεία Τουριστικής Προσφοράς
Πίνακας 3.
Μεσογειακοί Νησιωτικοί Προορισμοί – Στοιχεία Τουριστικής Ζήτησης
7
Πίνακας 4. Συνολικά Μεγέθη των τεσσάρων δεικτών
Πίνακας 5. Δείκτης ΤΕΙ (Πίεση Προορισμού) και Μεταβολή.
8
Πίνακας 6. Δείκτης TDI – Χωρικής Πυκνότητας κλινών
Γράφημα 1. Μέσο Μέγεθος Καταλυμάτων – Δείκτης ΑS