Του Δρ. Ιωάννη Γκιτσάκη (*)
Την ορεινή Ελλάδα τη γνώρισα και την αγάπησα τη δεκαετία του 1990, όταν ήμουν φοιτητής στη Νομική Θεσσαλονίκης, συμμετέχοντας στις εκδρομές που οργάνωναν κάθε χρόνο οι φοιτητικοί σύλλογοι σε διάφορους χειμερινούς τουριστικούς προορισμούς της χώρας μας.
Θυμάμαι ακόμα την εκδρομή στα Ζαγοροχώρια, στο Τσεπέλοβο και το Πάπιγκο. Θυμάμαι ότι είχαμε μείνει όλοι άφωνοι αντικρίζοντας την επιβλητική εικόνα των κορυφών (πύργων) της Αστράκας, που αποτελούν ίσως την ωραιότερη εικόνα της ορεινής Ελλάδας. Ή το εμβληματικό γεφύρι του Κόκκορη. Θυμάμαι πόσο είχα εντυπωσιαστεί με τα γραφικά πετρόχτιστα σπίτια, που ήταν κτισμένα μέσα σε ένα ατμοσφαιρικό φυσικό τοπίο. Θυμάμαι την εκδρομή στο Μέτσοβο, το διάσημο κεφαλοχώρι της Ηπείρου. Τα παρεΐστικα τραπέζια στις ταβέρνες του χωριού. Τη γεύση του καπνιστού τυριού μετσοβόνε που δοκίμασα για πρώτη φορά. Τις συζητήσεις και την «οικογενειακή» ατμόσφαιρα στο σαλόνι του ξενοδοχείου μπροστά από το τζάκι. Θυμάμαι τις εκδρομές στα δύο χιονοδρομικά κέντρα της Ημαθίας, στο Σέλι και τα 3-5 Πηγάδια της Νάουσας, όπου ανακάλυψα ότι τελικά και ο χειμώνας έχει τη χάρη και τις ομορφιές του, παρόλο που, έχοντας μεγαλώσει σε νησί (τη Σάμο), ήμουν και παραμένω ακόμα οπαδός του καλοκαιριού, της θάλασσας και των παραλιών. Θυμάμαι τους ξενώνες, την εντυπωσιακή θέα πάνω στα lift, τις πρώτες αποτυχημένες προσπάθειες για σκι, αλλά και την περιπέτεια της κατάβασης του χιονισμένου βουνού μέσα στην ομίχλη με το λεωφορείο.
Η ομορφιά του φυσικού τοπίου και των γραφικών χωριών, σε συνδυασμό με την ευχάριστη και ανέμελη ατμόσφαιρα της φοιτητικής παρέας, μου δημιούργησαν τέτοιες θετικές αναμνήσεις, οι οποίες χαράχτηκαν για πάντα στη μνήμη μου. Αναμνήσεις τις οποίες ήθελα να ζήσω και μετά το Πανεπιστήμιο. Εμπειρίες που μου δημιούργησαν το τουριστικό ερέθισμα να συνεχίσω να επισκέπτομαι την ορεινή Ελλάδα μέχρι να ανακαλύψω όλα τα κρυμμένα μυστικά της. Έκτοτε λοιπόν και μέχρι σήμερα προσπαθώ κάθε χρόνο να κανονίζω ένα τουλάχιστον ταξίδι σε κάποιο ορεινό τουριστικό προορισμό της χώρας μας. Και αυτό παρά το γεγονός ότι στο μεταξύ ανακάλυψα και τους δημοφιλείς χειμερινούς τουριστικούς προορισμούς της Κεντρικής Ευρώπης. Χώρεσαν τελικά και οι δύο στο χειμερινό εκδρομικό μου πρόγραμμα. Και η εκδρομή στην Κεντρική Ευρώπη, συνήθως τα Χριστούγεννα, για να ξεφύγω από την αδιάφορη χριστουγεννιάτικη ατμόσφαιρα της Θεσσαλονίκης, και η εκδρομή σε κάποιο τουριστικό προορισμό της ορεινής Ελλάδας, συνήθως την Πρωτοχρονιά. Αλλά και σε κάθε ευκαιρία που μου δίνεται μέσα στη χρονιά.
Οι σημερινοί φοιτητές όμως δεν έχουν τα ίδια τουριστικά ερεθίσματα. Δεν έχουν ανακαλύψει την ορεινή Ελλάδα, διότι οι περισσότερες φοιτητικές εκδρομές δεν επισκέπτονται πλέον τους χειμερινούς τουριστικούς προορισμούς της χώρας μας. Πράγματι εδώ και 15 ή και περισσότερα χρόνια, οι περισσότερες χειμερινές φοιτητικές εκδρομές έχουν ως προορισμό το Μπάνσκο της Βουλγαρίας. Και μάλιστα, όχι μόνο οι εκδρομές των Πανεπιστημίων της Βόρειας Ελλάδας, αλλά ακόμα και οι εκδρομές των Πανεπιστημίων της Αθήνας, της Πελοποννήσου και της Κρήτης. Το Μπάνσκο λοιπόν έχει εξελιχθεί σήμερα στο αγαπημένο χειμερινό τουριστικό θέρετρο των Ελλήνων φοιτητών, συγκεντρώνοντας τη συντριπτική πλειοψηφία των χειμερινών φοιτητικών εκδρομών, όπως αντίστοιχα η Μύκονος συγκεντρώνει την πλειοψηφία των φοιτητικών εκδρομών του Μαΐου. Αλλά και οι εναλλακτικοί χειμερινοί προορισμοί των φοιτητικών εκδρομών βρίσκονται και πάλι εκτός Ελλάδας. Είναι το Βελιγράδι, η Βουδαπέστη και πιο σπάνια η Πράγα και η Ρώμη.
Σήμερα πλέον οι φοιτητικές εκδρομές σε τουριστικούς προορισμούς της ορεινής Ελλάδας σπανίζουν ή είναι είδος προς εξαφάνιση. Το Μπάνσκο έχει κερδίσει καθαρά το στοίχημα του δημοφιλέστερου χειμερινού τουριστικού προορισμού της ελληνικής νεολαίας, για τους ίδιους λόγους που έχει κερδίσει κατά κράτος και τη μάχη του χειμερινού τουρισμού έναντι των ορεινών τουριστικών προορισμών της ηπειρωτικής Ελλάδας.
Έτσι λοιπόν η νεολαία μας, οι φοιτητές μας, δεν έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν τους τουριστικούς προορισμούς και τις ομορφιές της ορεινής Ελλάδας. Δεν τους επισκέπτονται και δεν δημιουργούν τις αναμνήσεις που είχε η δική μου γενιά. Και χωρίς αυτές τις αναμνήσεις δεν μπορεί να δημιουργηθεί και το αντίστοιχο τουριστικό ερέθισμα που θα τους ακολουθεί για μια ζωή. Το ερέθισμα που θα τους οδηγήσει στην απόφαση να πάρουν τον/την σύντροφό τους, την παρέα τους ή την οικογένειά τους και να επισκεφτούν και πάλι τους προορισμούς αυτούς ή να ανακαλύψουν καινούριους. Οι φοιτητές μας λοιπόν γνωρίζουν κυρίως το Μπάνσκο και πιθανότατα θα συνεχίσουν να επισκέπτονται το Μπάνσκο και μετά το πέρας των φοιτητικών τους χρόνων.
Εάν λοιπόν θέλουμε τουριστική ανάπτυξη της ορεινής Ελλάδας, τότε αυτή η εικόνα θα πρέπει να αλλάξει. Η κυριαρχία του Μπάνσκο και των άλλων χειμερινών προορισμών των βαλκανικών χωρών στην ελληνική τουριστική αγορά θα πρέπει να περιοριστεί. Και ένας καλός τρόπος για να συμβεί αυτό θα είναι να καταφέρουν οι εγχώριοι ορεινοί τουριστικοί προορισμοί να ανακτήσουν τη μερίδα του λέοντος των χειμερινών φοιτητικών εκδρομών, όπως συνέβαινε παλαιότερα. Εάν το Μπάνσκο είναι in και trendy, τότε θα πρέπει να γίνουν και εκείνοι.
Για να συμβεί όμως αυτό απαιτείται ειδικός σχεδιασμός με μεσοπρόθεσμο ορίζοντα (τουλάχιστον 5 ετών), καθώς και συντονισμένη προσπάθεια όλων των εμπλεκόμενων φορέων. Των αρμόδιων Υπουργείων (Τουρισμού και Παιδείας), των Περιφερειών της ηπειρωτικής Ελλάδας, των δραστηριοποιούμενων φορέων και επαγγελματιών του ορεινού τουρισμού, των τουριστικών πρακτορείων και των φοιτητών και των φοιτητικών τους συλλόγων. Ορισμένες σκέψεις και προτάσεις, που θα μπορούσαν να επιτύχουν το ζητούμενο, δηλαδή τη σημαντική αύξηση των φοιτητικών εκδρομών προς τους εγχώριους χειμερινούς τουριστικούς προορισμούς, είναι οι ακόλουθες:
- Θεσμοθέτηση δύο επίσημων φοιτητικών Winter Breaks. Τα αρμόδια Υπουργεία (Τουρισμού και Παιδείας) θα μπορούσαν να επεκτείνουν το θεσμό της «λευκής εβδομάδας» και στα Πανεπιστήμια. Να προβλέψουν δηλαδή δύο τριήμερα φοιτητικών αργιών (Τετάρτη ως Παρασκευή ή Δευτέρα ως Τετάρτη), το πρώτο στις αρχές Δεκεμβρίου και το δεύτερο στις αρχές Φεβρουαρίου, μετά την εξεταστική περίοδο του Ιανουαρίου, δημιουργώντας έτσι δύο εκδρομικά πενθήμερα μέσα στο χειμώνα και μάλιστα σε περιόδους χαμηλής τουριστικής ζήτησης. Δύο μικρά «winter breaks», στα πρότυπα του δημοφιλούς spring break των αμερικανικών πανεπιστημίων. Μάλιστα, όπως συμβαίνει και με το spring break, θα μπορούσε κάθε Πανεπιστήμιο να ορίζει την ημερομηνία του δικού του winter break, έτσι ώστε, αφενός να μην προκύπτει έλλειψη διαθεσιμότητας τουριστικών καταλυμάτων και αφετέρου, να διαμοιραστούν οι φοιτητικές εκδρομές σε ένα μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, από τα μέσα Νοεμβρίου ως τα μέσα Δεκεμβρίου και τις τρεις τελευταίες βδομάδες του Φεβρουαρίου (πριν την περίοδο των Αποκριών), προκειμένου να καλυφθεί το μεγαλύτερο μέρος της χειμερινής περιόδου χαμηλής τουριστικής ζήτησης.
- Πρόβλεψη οικονομικών κινήτρων προς τους φοιτητές. Θα μπορούσε ενδεχομένως να θεσπιστεί ένα ειδικό τουριστικό voucher, αντίστοιχο του επιτυχημένου «Freedom Pass», με αποκλειστικό τρόπο εξαργύρωσης τη συμμετοχή σε φοιτητική εκδρομή. Δηλαδή θα εξαργυρώνεται μέσω τουριστικών πρακτορείων και μόνο για εκδρομές προς εγχώριους ορεινούς τουριστικούς προορισμούς. Και η αξία του θα μπορούσε να είναι 40 ευρώ, με δυνατότητα χρήσης του συνολικού ποσού σε μία εκδρομή ή του διαμοιρασμού του σε δύο εκδρομές (20 + 20 ευρώ). Ακόμη και ένα τέτοιο μικρό ποσό της τάξεως των 20 ευρώ, το οποίο αντιστοιχεί περίπου στη μέση διαφορά τιμής μιας εκδρομής στο Μπάνσκο σε σύγκριση με μία αντίστοιχη εκδρομή στην ορεινή Ελλάδα, εκτιμώ πως θα μπορούσε να αποτελέσει επαρκές κίνητρο για την επιλογή μιας φοιτητικής εκδρομής σε προορισμό της ορεινής Ελλάδας και όχι στο Μπάνσκο ή σε κάποιον άλλον προορισμό εξωτερικού. Όσον αφορά δε στο κόστος του voucher, είμαι απολύτως βέβαιος ότι αυτό δεν θα επιβαρύνει τον κρατικό προϋπολογισμό. Η αύξηση των τουριστικών ροών προς τους εγχώριους ορεινούς προορισμούς θα ενισχύσει το εισόδημα των δραστηριοποιούμενων επαγγελματιών του τουρισμού, θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας και θα αποφέρει στο Δημόσιο και στον ΕΦΚΑ φορολογικά έσοδα και ασφαλιστικές εισφορές που θα υπερκαλύπτουν τελικά την αξία του προτεινόμενου voucher.
- Θέσπιση ειδικών οικονομικών ή φορολογικών κινήτρων προς τα τουριστικά πρακτορεία και τα τουριστικά καταλύματα της ορεινής Ελλάδας. Θα μπορούσε ενδεχομένως το Δημόσιο να προβλέψει οικονομικά κίνητρα ή ειδικές φορολογικές απαλλαγές προς τα τουριστικά πρακτορεία και τα τουριστικά καταλύματα της ορεινής Ελλάδας. Έτσι, για τα μεν τουριστικά πρακτορεία θα μπορούσε να προβλεφθεί ένα οικονομικό κίνητρο (προμήθεια ή μπόνους) ή μία ειδική φορολογική απαλλαγή για κάθε συμμετέχοντα σε φοιτητικές εκδρομές προς προορισμούς της ορεινής Ελλάδας, ως κίνητρο για το σχεδιασμό και την προώθηση αυτών των εκδρομών έναντι των εκδρομών εξωτερικού. Ενώ αντίστοιχη φορολογική απαλλαγή θα μπορούσε να προβλεφθεί και για τα ξενοδοχεία και τα τουριστικά καταλύματα που θα προσφέρουν εκπτώσεις στο κόστος διαμονής για αυτές τις εκδρομές, προκειμένου η συνολική τιμή τους να καταστεί ανταγωνιστική των αντίστοιχων εκδρομών στο Μπάνσκο. Και στην περίπτωση αυτή εκτιμώ ότι το Ελληνικό Δημόσιο θα βγει τελικά κερδισμένο, καθώς τα φορολογικά έσοδα θα υπερκαλύψουν τελικά το κόστος των προτεινόμενων οικονομικών κινήτρων ή φορολογικών απαλλαγών.
- Προβολή των εγχώριων ορεινών τουριστικών προορισμών στα ελληνικά Πανεπιστήμια. Το κομμάτι της προβολής και της διαφήμισης των ορεινών τουριστικών προορισμών της χώρας μας είναι και το πιο σημαντικό. Το Υπουργείο Τουρισμού, ο ΕΟΤ, οι Περιφέρειες, οι Οργανισμοί Διαχείρισης Προορισμών, ο ΣΕΤΕ, το ΞΕΕ, η ΠΟΞ και άλλοι δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς του τουρισμού θα πρέπει να αναλάβουν το έργο της προβολής των ορεινών προορισμών της χώρας μας προς τους φοιτητές των ελληνικών Πανεπιστημίων. Έτσι, θα μπορούσαν καταρχήν να προγραμματιστούν στα Πανεπιστήμια σχετικές ημερίδες ή ενημερωτικές εκδηλώσεις, σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας και τα Πανεπιστήμια. Άλλωστε, το πρώτο βήμα της συνεργασίας ανάμεσα σε φορείς του τουρισμού (Υπουργείο Τουρισμού και ΞΕΕ) και στο Υπουργείο Παιδείας έχει ήδη γίνει με το νέο πρόγραμμα «Φιλοξενία μου» στα δημοτικά σχολεία. Θα μπορούσαν επίσης να σχεδιαστούν διαφημιστικές εκστρατείες στα δημοφιλή social media που χρησιμοποιεί η νεολαία (όπως π.χ. το Tik Tok) ή και διαγωνισμοί με έπαθλο τη δωρεάν συμμετοχή σε κάποια εκδρομή. Τέλος, θα μπορούσαν να δημιουργηθούν και να καθιερωθούν νέα, ελκυστικά τουριστικά λογότυπα των δημοφιλών προορισμών της ορεινής Ελλάδας, όπως λ.χ. το αντίστοιχο logo του Μπάνσκο.
- Προσαρμογή των ορεινών τουριστικών προορισμών στα δεδομένα της νεολαίας. Θα πρέπει καταρχήν να αναλυθεί τι είναι αυτό που προσελκύει τους Έλληνες φοιτητές στο Μπάνσκο. Ποιες δραστηριότητες, ποιες εκδηλώσεις, ποιες μορφές διασκέδασης. Και ακολούθως να προσαρμοστούν αναλόγως και οι εγχώριοι τουριστικοί προορισμοί. Όσο όμορφα και γραφικά και να είναι τα χωριά της Ηπείρου ή του Πηλίου δεν μπορούν να προσελκύσουν φοιτητές και νεολαία, εάν η μοναδική μορφή διασκέδασης είναι η ταβέρνα του χωριού, η οποία μάλιστα κλείνει και στις 10 το βράδυ. Εφόσον λοιπόν θέλουμε να προσελκύσουμε νεολαία στην ορεινή Ελλάδα, τότε θα πρέπει να της προσφέρουμε και τις μορφές διασκέδασης που αυτή επιλέγει. Εννοείται βεβαίως πως δεν μπορούν να δημιουργηθούν μεγάλα clubs όπως στο Μπάνσκο, αλλά σίγουρα μπορούν να βρεθούν λύσεις για νυχτερινή διασκέδαση. Είτε εντός των χώρων των ξενοδοχείων είτε σε χώρους όπου γίνονται κοινωνικές εκδηλώσεις. Θα μπορούσαν να διοργανωθούν πάρτι, ακόμα και υπαίθρια (στα χιονοδρομικά κέντρα), στα οποία ενδεχομένως θα συμμετέχουν και γνωστοί Djs. Μουσικές εκδηλώσεις με τη συμμετοχή γνωστών Ελλήνων καλλιτεχνών. Αλλά και διαγωνισμοί μουσικών συγκροτημάτων, αγώνες σκι και snowboard κ.ά..
Οι παραπάνω προτάσεις θα μπορούσαν βεβαίως να εφαρμοστούν όχι μόνο στα Πανεπιστήμια, αλλά και στα δημόσια και ιδιωτικά ΙΕΚ, διευρύνοντας έτσι σημαντικά τον αριθμό των δυνητικών εκδρομέων. Θα αναρωτηθεί βέβαια κανείς, αν αξίζει να γίνουν όλα αυτά προκειμένου να προσελκύσουμε φοιτητές και σπουδαστές, οι οποίοι δεν εντάσσονται στην κατηγορία των τουριστών υψηλής οικονομικής δυνατότητας. Η απάντηση είναι βεβαίως και αξίζει και αυτό μπορεί να το διαπιστώσει κανείς με μια απλή επίσκεψη στο Μπάνσκο.
Πρόκειται για μία «επένδυση» με βραχυπρόθεσμο, μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Βραχυπρόθεσμα θα μπορέσουμε να προσελκύσουμε τουρισμό στους ορεινούς τουριστικούς προορισμούς της χώρας μας και μάλιστα στις περιόδους χαμηλής ζήτησης, καλύπτοντας έτσι τα κενά της χειμερινής τουριστικής περιόδου. Μεσοπρόθεσμα θα καταφέρουμε να αλλάξουμε τη σημερινή εικόνα των εγχώριων ορεινών τουριστικών προορισμών. Να τους κάνουμε in και trendy. Να δημιουργήσουμε μια νέα γενιά ταξιδιωτών, η οποία θα ανακαλύψει και θα αγαπήσει την ορεινή Ελλάδα και όχι τους σημερινούς δημοφιλείς χειμερινούς προορισμούς των Βαλκανίων. Να δημιουργήσουμε αναμνήσεις, οι οποίες μετά από μερικά χρόνια θα οδηγήσουν αυτούς τους φοιτητές στην απόφαση να πάρουν το SUV τους και την οικογένειά τους και να επισκεφτούν τους ίδιους προορισμούς ή να ανακαλύψουν καινούριους, ως τουρίστες πλέον με μεγαλύτερες οικονομικές δυνατότητες. Τέλος, μακροπρόθεσμα θα μπορούσαμε ακόμη και να προσελκύσουμε φοιτητικές εκδρομές από τις γειτονικές βαλκανικές χώρες, μετατρέποντας τους εγχώριους ορεινούς τουριστικούς προορισμούς, ειδικά της Βόρειας Ελλάδας, σε προορισμούς εισερχόμενου χειμερινού φοιτητικού τουρισμού.
Οι τουριστικοί προορισμοί της ορεινής Ελλάδας και όλοι οι εμπλεκόμενοι δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς και επαγγελματίες του τουρισμού θα πρέπει επομένως να προετοιμαστούν κατάλληλα, προκειμένου να καταφέρουν να περάσουν τη βάση στις «εξετάσεις» των ελληνικών Πανεπιστημίων. Η επιδιωκόμενη τουριστική ανάπτυξη της ορεινής Ελλάδας, αλλά και κάθε προσπάθεια για τη μετατροπή της χώρας μας (και) σε χειμερινό τουριστικό προορισμό, θα πρέπει πάντα να ξεκινά από τη νεολαία. Γιατί όποιος επενδύει στη νεολαία βγαίνει σίγουρα κερδισμένος.
(*) Ο Δρ. Ιωάννης Γκιτσάκης (twitter @gitsakis) είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω στη Θεσσαλονίκη, με ειδίκευση στις Δημόσιες Συμβάσεις και στις Συμβάσεις Παραχώρησης και ΣΔΙΤ, Διδάκτωρ Διοικητικού Δικαίου και Σύμβουλος Επενδύσεων και Τουριστικών Επιχειρήσεων.
