του Αλέξανδρου Τσατσαρούνου (*)
Προ ημερών η Γενική Γραμματεία Συντονισμού της Προεδρίας της Κυβέρνησης, παρουσίασε το Ενοποιημένο Σχέδιο Κυβερνητικής Πολιτικής, στο οποίο καταγράφονται συνοπτικά οι στόχοι της κυβέρνησης ανά υπουργείο για το 2021.
Οι τρεις σελίδες του Σχεδίου, οι οποίες παρουσιάστηκαν αναλυτικά στις 12 Ιανουαρίου από το Χρήμα & Τουρισμός, αφορούν στους βραχυπρόθεσμους και μεσοπρόθεσμους κυβερνητικούς στόχους του υπουργείου Τουρισμού.
Παραβλέποντας κάποιες, οργανωτικές κυρίως, αστοχίες στην παρουσίαση, οι προγραμματικές εξαγγελίες της κυβέρνησης για τον τουρισμό επιτρέπουν υπό προϋποθέσεις, συγκρατημένη αισιοδοξία.
Γιατί υπό προϋποθέσεις και γιατί συγκρατημένη αισιοδοξία;
Γιατί η εμπειρία έχει καταδείξει ότι διαχρονικά και διακομματικά οι κυβερνητικές ανακοινώσεις για τον τουρισμό, περιορίζονται σε φιλόδοξες εξαγγελίες και επικεφαλίδες, οι οποίες σχεδόν ποτέ δεν ακολουθούνται από περιεχόμενο και δράσεις.
Το συγκεκριμένο πρόγραμμα του υπουργείου Τουρισμού για το 2021 είναι χωρισμένο σε 5 ενότητες: Στόχοι, Βασικές Μεταρρυθμίσεις, Μείζονα Έργα & Προγράμματα, Ρυθμιστικό Πλαίσιο και Δείκτες Αποτίμησης.
Στους «Στόχους», πέρα από την αυτονόητη, αλλά ιδιαίτερα δύσκολη «Αντιμετώπιση των συνεπειών πανδημίας Covid-19 στον ελληνικό τουρισμό», η οποία απαιτεί τομές και γενναίες αποφάσεις, καταγράφονται 4 στόχοι, οι οποίοι δεν αφορούν μόνο το 2021, αλλά είναι διαρκείς και ουσιαστικά συνιστούν υπαρξιακές ανάγκες:
- Προώθηση Βιώσιμης Τουριστικής Ανάπτυξης
- Διαφοροποίηση τουριστικού προϊόντος και βελτίωση της ανταγωνιστικότητας
- Ενίσχυση προστιθέμενης αξίας δεξιοτήτων ανθρώπινου παράγοντα στον Τουρισμό
- Προώθηση του ελληνικού τουριστικού brand διεθνώς
Οι προβλέψεις για τις Βασικές Μεταρρυθμίσεις και τα Μείζονα Έργα και Προγράμματα που αναφέρονται στο Ενοποιημένο Σχέδιο και αφορούν στην υλοποίηση των στόχων (παραδόξως με την εξαίρεση της «Αντιμετώπισης των συνεπειών πανδημίας Covid-19 στον ελληνικό τουρισμό»), είναι απαραίτητες και στη σωστή κατεύθυνση, υπό την αίρεση όμως ότι τελικά θα υπηρετήσουν τους στόχους και δεν θα προσαρμοστούν οι στόχοι στην πολιτική ή άλλη συγκυρία. Για παράδειγμα η «Επιτάχυνση διαδικασιών για διευκόλυνση των επενδύσεων» δεν θα πρέπει να υπονομεύσει την «Προώθηση της Βιώσιμης Τουριστικής Ανάπτυξης». Τους κινδύνους που ενδεχομένως θα ανακύψουν από τον κατακερματισμό των αρμοδιοτήτων και τους αντιφατικούς στρατηγικούς στόχους δύο ή περισσοτέρων υπουργείων, αναδεικνύει με σαφήνεια η περίπτωση του Kassiopi Project. Το επενδυτικό σχέδιο στο, ιδιαίτερης περιβαντολλογικής σημασίας και ενταγμένο στο ευρωπαϊκό σύστημα προστασίας Natura 2000, οικοσύστημα του Ερημίτη στην Κέρκυρα, προβλέπει την ανέγερση 84 πολυτελών παραθεριστικών κατοικιών και ενός ξενοδοχείου 5* με 90 δωμάτια, την κατασκευή μαρίνας 60 θέσεων, τη διάνοιξη δρόμου διπλής κατεύθυνσης 5χλμ. εντός της δασικής έκτασης και την κατασκευή πάρκινγκ δίπλα στη Βρωμόλιμνη, έχει ήδη εγκριθεί από το υπουργείο Ανάπτυξης & Επενδύσεων και εγκαινιαστεί από τον Πρωθυπουργό.
Κυρίαρχος στόχος για το μέλλον του ελληνικού τουρισμού, χωρίς μάλιστα να υπάρχει ο κίνδυνος των (πολλών τουλάχιστον) συναρμοδιοτήτων, είναι η «Διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος» και η «Ανάδειξη θεματικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού». Αυτός ο στόχος θα ορίσει την κατεύθυνση των μεταρρυθμίσεων και των προγραμμάτων του υπουργείου Τουρισμού και σε τελική ανάλυση το μέλλον του ελληνικού τουρισμού.
Στις 29 Οκτωβρίου 2020, ο πρώην πλέον υφυπουργός Τουρισμού κ. Μάνος Κόνσολας, σε συνάντησή του με τον Περιφερειάρχη Νοτίου Αιγαίου και τον Δήμαρχο Ρόδου, η οποία αφορούσε στην αναβάθμιση της ΑΣΤΕΡ, αναφέρθηκε στις αλλαγές που έχει επιφέρει στον τουρισμό η πανδημία. Είπε συγκεκριμένα:
«Οι επισκέπτες αναζητούν άλλους ρυθμούς, διαφορετικούς από τον μαζικό τουρισμό. Αυτό οδηγεί και σε διαφοροποίηση της φιλοσοφίας και των υπηρεσιών που παρέχουν τα τουριστικά καταλύματα (…) Αυξάνεται η ζήτηση για μεμονωμένα ταξίδια, υποχωρούν τα οργανωμένα. Για να πάρουμε το πλεονέκτημα χρειάζονται νέοι και σύγχρονοι τρόποι ψηφιακού μάρκετινγκ».
Δεν είχε άδικο. Αυτά όμως που περιέγραψε είναι μόνο ένα μέρος της εικόνας ή καλύτερα μία μικρή εικόνα μέσα στη μεγαλύτερη. Σαφώς είναι απαραίτητο να διαφοροποιηθεί η φιλοσοφία και να βελτιωθούν οι υπηρεσίες των καταλυμάτων και επιβάλλεται να αναπροσανατολιστεί η πολιτική μάρκετινγκ και προβολής του τουριστικού προϊόντος. Προτεραιότητα όμως είναι να διαφοροποιηθεί η φιλοσοφία των προορισμών και να αποκτήσουν ταυτότητα.
Ο τουρισμός αφορά πρωτίστως τον προορισμό. Αυτός είναι το κύριο, αν όχι το μοναδικό τουριστικό προϊόν. Οτιδήποτε άλλο λειτουργεί συμπληρωματικά. Ακόμη κι όταν ένα ξενοδοχείο προβάλλεται αποσυνδεδεμένο από τον προορισμό στον οποίον βρίσκεται, αυτό συμβαίνει γιατί το ίδιο το κατάλυμα επέχει για διάφορους λόγους θέση προορισμού, π.χ. το Palm Jumeirah στο Ντουμπάι.
Στη χώρα μας, η οποία δεν είναι ένας προορισμός αλλά σύνολο πολλών, διαφορετικών αλλά και μερικών μοναδικών προορισμών, θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η διάκριση του τουρισμού σε «εναλλακτικό» και συνεκδοχικά σε «mainstream», είναι αυθαίρετη. Είναι αποτέλεσμα της μαζικοποίησης της τουριστικής κίνησης και της ομογενοποίησης του τουριστικού προϊόντος από τους Tour Operators, η οποία έγινε για οικονομικούς και οργανωτικούς λόγους και ουσιαστικά υπονομεύει την ορθολογική διαχείριση των προορισμών και τη βιώσιμη τοπική ανάπτυξη. Κάθε είδος τουρισμού μπορεί να είναι «mainstream» σε έναν προορισμό και «εναλλακτικό» σε έναν άλλον.
Αν εξετάσουμε ως case study τρεις διαφορετικούς ελληνικούς προορισμούς, οι οποίοι βρίσκονται στις Κυκλάδες και σε απόσταση σχεδόν μίας ώρας ο ένας από τον άλλο, τη Μύκονο, τη Νάξο και τη Σαντορίνη, θα διαπιστώσουμε ότι ενώ έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά, κάποια εξ αυτών μάλιστα μοναδικά, αντί να θεμελιώσουν τη στρατηγική και την τουριστική πολιτική τους στη μοναδικότητα και την αυθεντικότητα, την έχουν στηρίξει σε κοινά χαρακτηριστικά με 100άδες άλλους προορισμούς διεθνώς: στον «ήλιο και τη θάλασσα».
Η Μύκονος είναι ένα νησί που συνδυάζει τα διαχρονικά χαρακτηριστικά ενός Luxury Hideaway Destination, έχοντας στην ευρωπαϊκή αγορά, να αντιμετωπίσει μόνο τον ανταγωνισμό της Σαρδηνίας και των μικρών θερέτρων της Κυανής Ακτής, ενώ έχει και ισχυρή ταυτότητα Carefree Destination, έχοντας μόνο τον ανταγωνισμό της Ίμπιζα.
Η Σαντορίνη είναι ένα νησί μοναδικού φυσικού κάλλους, το οποίο τουλάχιστον στην Ευρώπη δεν θα έπρεπε να έχει ανταγωνισμό στην αγορά των Romantic Getaways, ενώ έχει τη δυνατότητα να κυριαρχήσει και στην ευρωπαϊκή αγορά των Wellness Destinations, η οποία στην Ελλάδα έχει στρεβλά ταυτιστεί με τα γυμναστήρια και τα κέντρα Spa.
Η Νάξος είναι ένας νησιωτικός προορισμός με μοναδικά χαρακτηριστικά. Έχει σημαντική ιστορική και λαογραφική παράδοση, πλούσια υλική και άυλη πολιτιστική κληρονομιά, ιδιαίτερη αγροτοδιατροφική γαστρονομική παράδοση και μοναδικό για νησί του Αιγαίου γεωγραφικό ανάγλυφο. Στην ευρωπαϊκή αγορά έχει να αντιμετωπίσει κυρίως τον ανταγωνισμό της Σικελίας, η οποία, ειρήσθω εν παρόδω, κατέγραψε το 2019 περισσότερες από 5 εκατομμύρια αφίξεις σε περίοδο 12 μηνών, ενώ η Νάξος σχεδόν το ένα δέκατο (10%), συγκεντρωμένες στους 3-4 μήνες της καλοκαιρινής περιόδου.
Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, η Μύκονος βρίσκεται σε απόσταση μόλις λίγων λεπτών από τη Δήλο, η οποία έχει χαρακτηριστεί Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς από την UNESCO, στη Σαντορίνη βρίσκεται ένας από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους στον κόσμο, ο προϊστορικός οικισμός του Ακρωτηρίου αλλά και οι ηφαιστειογενείς νησίδες της Καλντέρας, ενώ οι Μικρές Κυκλάδες συμπληρώνουν ιδανικά τη μοναδικότητα της Νάξου.
Αν και η αναφορά στους τρεις προορισμούς ήταν ιδιαίτερα συνοπτική και έχουν παραληφθεί δεκάδες μεταβλητές, η ανάγκη διαφορετικής διαχείρισης των προορισμών, με στόχο τη βιώσιμη, ισόρροπη τοπική ανάπτυξη, είναι καταφανής, ενώ, καθώς παρόμοιες ανάγκες επικρατούν σε όλους τους ελληνικούς προορισμούς, η σημαντικότερη μεταρρύθμιση που έχει εξαγγελθεί και πιθανώς από αυτήν θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό το μέλλον του ελληνικού τουρισμού, είναι η θεσμοθέτηση των DMO.
Με πρωτοβουλία του Χρήμα & Τουρισμός έχει ξεκινήσει η γόνιμη συζήτηση και ο δημιουργικός προβληματισμός για το ζήτημα των DMO, ενώ είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό το γεγονός ότι η Πρόεδρος του ΕΟΤ κα Άντζελα Γκερέκου, σε πρόσφατη συνέντευξή της στο Χρήμα & Τουρισμός, υπογράμμισε την αναγκαιότητα της καθιέρωσης των DMO και οραματικά υποστήριξε ότι η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να γίνει «παγκόσμιο κέντρο πολιτιστικού βιώσιμου και αειφόρου τουρισμού», με όλες τις συνδηλώσεις των όρων.
Ενδιαφέρον και επίσης ενθαρρυντικό, καθώς αναδεικνύει την αναγκαιότητά τους, ενώ ανοίγει κι ένα παράθυρο διακομματικής συναίνεσης στον τομέα του Τουρισμού, είναι το γεγονός ότι στις προτεραιότητες του υπουργείου Τουρισμού, εκτός της Προώθησης της Βιώσιμης Τουριστικής Ανάπτυξης, περιλαμβάνονται ο Ελληνικός Δορυφόρος Λογαριασμός Τουρισμού, η Κωδικοποίηση της Τουριστικής Νομοθεσίας, η Διαμόρφωση πλαισίου για την ίδρυση Τουριστικού Επιμελητήριου, και η Αναβάθμιση και Αναδιάρθρωση της Τουριστικής Εκπαίδευσης και Έρευνας, οι οποίες περιλαμβάνονταν με λεπτομέρειες και στο πρόγραμμα για τον Τουρισμό της προηγούμενης κυβέρνησης· ένα 100σέλιδο τεύχος που είχε παρουσιάσει τον Δεκέμβριο του 2014 ο κ. Τσίπρας, από το οποίο, δυστυχώς, ελάχιστες εξαγγελίες υλοποιήθηκαν.
Η πανδημία του κορωνοϊού έχει δώσει μια μοναδική ευκαιρία στον ελληνικό τουρισμό για να ξεφύγει από το ομογενοποιημένο αριθμολαγνικό τουριστικό μοντέλο στο οποίο έχει εγκλωβιστεί και να διαμορφώσει ένα νέο πλαίσιο βάσεων για αειφόρο και υπεύθυνο τουρισμό.
Αυτή η ευκαιρία δεν πρέπει να χαθεί. Όσοι οραματιζόμαστε έναν διαφορετικό τουρισμό, θα πρέπει να συμβάλλουμε με τις προτάσεις μας, παραμερίζοντας οποιεσδήποτε πολιτικές ή άλλες διαφορές.
* Ο Αλέξανδρος Τσατσαρούνος είναι Σύμβουλος Τουριστικών Προορισμών και συνεργάτης της Maestro Tourism Development Consultants
