pozrikidis

Η ψυχρολουσία της μαϊμούς…

ΓΝΩΜΗ

του Κυριάκου Ποζρικίδη

Κάθε φορά που η πόλη μας χάνει και μια ευκαιρία, από φόβο, από επιφυλακτικότητα, από στενομυαλιά, από ατολμία των ανθρώπων της, ή απλώς επειδή έτσι έχουμε μάθει να λειτουργούμε, έρχεται στο μυαλό μου ένα πείραμα που έγινε τη δεκαετία του ’60 στις Ηνωμένες Πολιτείες από τον Αμερικανό ψυχολόγο ερευνητή Χάρι Χάρλοου (Harry Harlow).

Το πείραμα ήταν απλό.

Σε ένα δωμάτιο-κελί όπου στο κέντρο είχε εγκατασταθεί μια σκάλα, ο ερευνητής έκλεισε πέντε μαϊμούδες. Από την οροφή πάνω από την σκάλα, κρεμόταν από ένα σκοινί μία μπανάνα.

Ο ερευνητής παρατηρούσε.

Όπως ήταν φυσικό οι μαϊμούδες έσπευσαν να αρπάξουν την μπανάνα ανεβαίνοντας τη σκάλα, κάθε φορά όμως που κάποια από αυτές πλησίαζε, παγωμένο νερό με πολύ μεγάλη πίεση έπεφτε στη ράχη όχι μόνο τη δική της, αλλά και όλων των άλλων μαϊμούδων που δεν  είχαν καν κινηθεί.

Η προσπάθεια των μαϊμούδων επαναλήφθηκε αρκετές  φορές, με τις ίδιες συνέπειες, μέχρι που οι πέντε μαϊμούδες έμαθαν το μάθημά τους και σταμάτησαν να επιχειρούν συσχετίζοντας την τιμωρία τους με το παγωμένο νερό με αυτήν ακριβώς την προσπάθεια αρπαγής της μπανάνας.

Στην επόμενη φάση ο ερευνητής πήρε μια από τις μαϊμούδες και την αντικατέστησε με μια άλλη που δεν είχε όμως την εμπειρία της ιδιότυπης αυτής ποινής. Η καινούρια μαϊμού, που δεν γνώριζε τις συνέπειες της ψυχρολουσίας, δελεάστηκε, όπως ήταν αναμενόμενο, από τη μπανάνα και προσπάθησε να σκαρφαλώσει. Παγωμένο νερό δεν έπεσε αυτή τη φορά. Οι παλιές έμπειρες μαϊμούδες, όλες θύματα της υδάτινης τιμωρίας, χίμηξαν στην καινούρια, πριν καν πλησιάσει την σκάλα ξυλοφορτώνοντάς την προκείμενου να μην επιχειρήσει να πλησιάσει την μπανάνα. Το ίδιο σκηνικό επαναλήφθηκε αρκετές φορές μέχρις ότου η νεοφερμένη μαϊμού κατανόησε πλήρως ότι η προσπάθεια της εξαγρίωνε τις υπόλοιπες τέσσερις οπότε και σταμάτησε οριστικά την προσπάθεια της. Ο ερευνητής αντικατέστησε και δεύτερη μαϊμού, η οποία με την σειρά της προσπάθησε να προσεγγίσει την μπανάνα.

dethΠαρατηρήθηκε ότι η συμπεριφορά της ομάδος ήταν ακριβώς ίδια, με την διαφορά ότι η πρώτη μαϊμού που είχε αντικατασταθεί και δεν είχε την εμπειρία του παγωμένου νερού, ξυλοφόρτωνε με μεγαλύτερο πάθος από τις υπόλοιπες την νέα μαϊμού που είχε επιχειρήσει να αρπάξει την μπανάνα. Η αντικατάσταση μαϊμούδων με νέες συνεχίστηκε. Κάθε φορά, οι μαϊμούδες που είχαν μπει πρόσφατα συμμετείχαν στην τιμωρία της νέας, παρόλο που και οι ίδιες δεν γνώριζαν το λόγο. Η ίδια διαδικασία επαναλήφθηκε μέχρις ότου καμία μαϊμού δεν είχε την προηγούμενη εμπειρία της ψυχρολουσίας. Παρά ταύτα οι μαϊμούδες συνέχιζαν να ξυλοφορτώνουν όποια τολμούσε να πλησιάσει τη σκάλα, για να απολαύσει την μπανάνα, χωρίς να ξέρουν στην ουσία γιατί το κάνουν. Γίνονταν δηλαδή θεματοφύλακες ενός κανόνα χωρίς να γνωρίζουν τον λόγο. Όταν μάλιστα μία από τις νέες μαϊμούδες έδειξε την απορία της, οι υπόλοιπες έμειναν απλά απαθείς, αφού δεν είχαν ούτε οι ίδιες καταλάβει το λόγο που τις ωθούσε σε αυτή τη συμπεριφορά. Οι κανόνες όμως είχαν τεθεί. Το πλαίσιο είχε προκαθοριστεί. «Έτσι κάνουμε τα πράγματα εδώ» ήταν το βλέμμα που έριξαν στην απορημένη μαϊμού.

Όταν διάβασα πρώτη φορά για το πείραμα αυτό, αναρωτήθηκα γιατί ενώ το φόβητρο της τιμωρίας δεν υπήρχε για τις καινούριες μαϊμούδες εκείνες συνέχιζαν να τιμωρούν τις απείθαρχες.

Κατέληξα πως η κοινωνική σύγκριση, η ατολμία και η αδυναμία να διεκδικήσουμε αυτό που θέλουμε, ακόμα και υπό την απειλή ενός αόρατου φόβου, η καθεστηκυία τάξη, οι βολεμένες δομές, είναι πολύ δυνατές και μας στέλνουν στη γωνιά μας στην καλύτερη περίπτωση και στην χειρότερη μας οδηγούν στο να αποτρέπουμε τους άλλους από το να διεκδικήσουν εκείνοι.

Στην ερμηνεία αυτή ταιριάζει γάντι η περίπτωση της Θεσσαλονίκης.

Από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 συζητάμε για ένα νέο σύγχρονο λειτουργικό εκθεσιακό κέντρο με αρχιτεκτονικές προσεγγίσεις που θα χαρακτηρίζουν την πόλη. Χρόνια ευχολογίων, παραπόνων για την κακή Αθήνα που έχει παραγκωνίσει την πόλη, χρόνια στασιμότητας και εσωστρέφειας.

Κάθε φορά όμως που γίνεται μια προσπάθεια, υπάρχουν πάντα δυνάμεις που δεν αφήνουν την τολμηρή μαϊμού να διεκδικήσει την μπανάνα, γιατί απλά έτσι έχουν τα πράγματα. Ενδεικτική η περίπτωση Καλατράβα και η επίθεση που δέχθηκε η σχετική πρόταση προ μερικών ετών.

Η ΔΕΘ μεθοδικά και με την συνεργασία και την συμβολή όλων των φορέων της πόλης, κατέθεσε το νέο χωροταξικό σχέδιο όπου προβλέπεται ένα νέο εκθεσιακό κέντρο, σύγχρονο, λειτουργικό, φιλικό προς το περιβάλλον, με υψηλή αρχιτεκτονική ποιότητα που θα προκύψει μετά από διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό. Ένα νέο συνεδριακό κέντρο με την υποστήριξη μιας μικρής ξενοδοχειακής μονάδος που θα προσελκύσει συνεδριακούς τουρίστες στην πόλη μας με υψηλή κατά κεφαλή τουριστική δαπάνη. ‘Ένα νέο επιχειρηματικό κέντρο μικρής κλίμακας, που θα φιλοξενεί από νεοφυείς επιχειρήσεις μέχρι υπηρεσίες εξυπηρέτησης του πολίτη και σε καμία περίπτωση, όπως ρητά προβλέπεται από την προέγκριση του χωροταξικού σχεδίου υπεραγορές και εμπορικά κέντρα.

Τέλος το χωροταξικό σχέδιο προβλέπει την μετατροπή της μισής έκτασης του γηπέδου σε χώρο πολιτισμού, πρασίνου και αναψυχής, συμβάλλοντας γενναιόδωρα σε αυτό που προβλέπεται στο Γενικό Πολεοδομικό της πόλης ως Μητροπολιτικό Πάρκο και περιλαμβάνει εκτός από τη ΔΕΘ, το Αριστοτελείου Πανεπιστήμιο, το Γ’ Σώμα Στρατού, το πεδίο του Άρεως, τα Μουσεία, το Δημαρχείο και το πάρκο της ΧΑΝΘ. Ένα έργο που θα φέρει νέα πνοή στην πόλη, που θα την σηματοδοτήσει για τα επόμενα πενήντα χρόνια, που θα βελτιώσει την ποιότητα ζωής επισκεπτών και συμπολιτών μας, που θα καταργήσει τις ενεργοβόρες σημερινές υποδομές προς όφελος του περιβάλλοντος, που θα συμβάλει στο κυκλοφοριακό με περίπου 2.500 θέσεις στάθμευσης.

Το ερώτημα βεβαίως παραμένει: θα επιχειρήσουμε να απολαύσουμε την μπανάνα στην κορυφή της σκάλας; Κι αν εμείς δεν το κάνουμε, θα αφήσουμε εκείνους που τολμούν να κάνουν ένα βήμα πιο κοντά, έστω κι αν το νερό πέσει βαρύ στις πλάτες τους; Διοίκηση και εργαζόμενοι της ΔΕΘ μαζί με όλους τους φορείς που συμμετέχουν στην εταιρία είναι έτοιμοι για την ψυχρολουσία, αλλά την μπανάνα θα την αρπάξουμε!

Πηγές:

  • Stephenson, G. R. (1967). Cultural acquisition of a specific learned response among rhesus monkeys. In: Starek, D., Schneider, R., and Kuhn, H. J. (eds.), Progress in Primatology, Stuttgart: Fischer, pp. 279-288.
  • Mentioned in: Galef, B. G., Jr. (1976). Social Transmission of Acquired Behavior: A Discussion of Tradition and Social Learning in Vertebrates. In: Rosenblatt, J.S., Hinde, R.A., Shaw, E. and Beer, C. (eds.), Advances in the study of behavior, Vol. 6, New York: Academic Press, pp. 87-88.
Tagged
Προσθήκη σχολίου

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *