Οι παντοδύναμοι φύλακες των αρχαίων

«Εμείς οι φύλακες; Πολύ σπάνια καταφεύγουμε στο λουκέτο σε αρχαιολογικούς χώρους για να ικανοποιήσουμε κάποιο αίτημά μας. Τα τελευταία χρόνια, είναι ελάχιστες οι φορές που τους έχουμε κλείσει», λέει ένα ζεστό απομεσήμερο του Ιουλίου ο επικεφαλής της Πανελλήνιας Ενωσης Υπαλλήλων Φύλαξης Αρχαιοτήτων (ΠΕΥΦΑ), Γιάννης Μαυρικόπουλος, ο οποίος κάθεται απέναντί μου σε ένα καφέ στην Πλάκα.

Έχει δίκιο. Από το 2009 έχουν γίνει έξι 24ωρες απεργίες, έξι αποχές και τέσσερις στάσεις εργασίας. Μόνο με το άκουσμα της πρότασης ότι μπορεί οι τουρίστες να βρεθούν μπροστά σε σφραγισμένες πόρτες σε μέρη όπως η Ακρόπολη, η Ολυμπία, οι Δελφοί, η Κνωσός, οι πολιτικοί προϊστάμενοι του υπουργείου Πολιτισμού και εν γένει της πολιτείας θα εξαντλήσουν όλη τους την καλή διάθεση για να τα βρουν με τον κλάδο.

Ποιος υπουργός θα ήθελε, έστω και μέσα στο καταχείμωνο, να δει ουρές εξοργισμένων πολιτών και επισκεπτών έξω από τα μουσεία και τα μνημεία; Κανείς, διότι είναι μια τεράστια ντροπή για τη χώρα.

Πρόσφατη απόδειξη: τον περασμένο Δεκέμβριο δημιουργήθηκε θέμα με τις πρόσθετες αμοιβές των αρχαιοφυλάκων και εξήγγειλαν αποχή από τα καθήκοντά τους, κυρίως εξαιτίας της μείωσης της αποζημίωσης για τα Σαββατοκύριακα που προέβλεπε το νέο μισθολόγιο. Δεν χρειάστηκε πολύς χρόνος μέχρις ότου ο αρμόδιος υπουργός Διοικητικής Ανασυγκρότησης Χριστόφορος Βερναρδάκης να δεσμευτεί ότι θα ικανοποιήσει το αίτημά τους και τελικά να άρει τη σχετική διάταξη που αρχικά περιλαμβανόταν στο νομοσχέδιο για το ενιαίο μισθολόγιο. Την ίδια ώρα μάλιστα, ακόμα και ο Σύνδεσμος Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ) έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου για δυσφήμιση της Ελλάδας σε μια κρίσιμη περίοδο μέσα στην κρίση.

Στο μεταξύ, όπως συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις, τα σπασμένα τα πλήρωσαν οι ξένοι: «Ηρθα από τις Φιλιππίνες για να δω την Ακρόπολη. Περίμενα οκτώ χρόνια να κάνω αυτό το ταξίδι και την βρίσκω κλειστή λόγω απεργίας. Δεν είναι απογοητευτικό;» έλεγε μια τουρίστρια σε ξένο δίκτυο. Ρωτώ τον Μαυρικόπουλο πώς θα αισθανόταν αν είχε να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα. «Θα μου κακοφαινόταν αν ήμουν ξένος κι έβρισκα κλειστό το μνημείο. Το ίδιο μου κακοφαίνεται κι όταν ανοίγω την τηλεόραση και δεν έχει ειδήσεις επειδή απεργούν οι δημοσιογράφοι ή δεν έχει μετρό διότι απεργούν οι εργαζόμενοι στα ΜΜΜ. Τι πρέπει να κάνουμε; Να μην έχουμε το δικαίωμα της απεργίας; Να καταργηθεί ειδικά για εμάς;» λέει στο inside story.

Ασχέτως του αν κρίνει κανείς σωστή ή λάθος την επιχειρηματολογία του να γίνεται ένα μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως η Ακρόπολη, πεδίο συντεχνιακών διεκδικήσεων, η αλήθεια είναι ότι οι φύλακες με αυτήν την απειλή κρατούν στα χέρια τους ένα “υπερόπλο”, ακόμα κι αν δεν πατάνε συχνά την σκανδάλη.

Θα μπορούσε να πει κανείς ότι οι φύλακες έχουν το πάνω χέρι στις διαπραγματεύσεις με την πολιτεία και για έναν ακόμα λόγο. Ο Γιάννης Μαυρικόπουλος είναι επικεφαλής της ΠΕΥΦΑ από το 2009 με σταθερή ατζέντα διεκδικήσεων, ενώ στο ίδιο χρονικό διάστημα έχουν περάσει από τον υπουργικό θώκο ο Μιχάλης Λιάπης, ο Αντώνης Σαμαράς, ο Παύλος Γερουλάνος, η Τατιάνα Καραπαναγιώτη (υπηρεσιακή), ο Κώστας Τζαβάρας, ο Πάνος Παναγιωτόπουλος, ο Κώστας Τασούλας, ο Νίκος Ξυδάκης, η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα (υπηρεσιακή) και ο Αριστείδης Μπαλτάς. Δεν χρειάζεται πολλή σκέψη για να καταλάβει κανείς ότι με δέκα υπουργούς από τρία διαφορετικά κόμματα δεν μπορεί να υπάρξει συνοχή στην πολιτική που ακολουθείται στο υπουργείο που ελέγχει την “βαριά βιομηχανία” της Ελλάδας και που ορίζει το καθεστώς για το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων του φορέα, που εισπράττει τα έσοδα από τους αρχαιολογικούς χώρους, τα μουσεία, τα αναψυκτήρια και τα πωλητήρια.

Και μπορεί οι πολιτικές ηγεσίες να αλλάζουν σαν τα πουκάμισα στο ΥΠΠΟ, προλαβαίνουν όμως στο μεταξύ να διορίσουν απευθείας, χωρίς καμία διαδικασία, τους αρχιφύλακες. Ακούγεται μάλλον απίστευτο, αλλά έτσι αποφασίζεται το ποιος θα μπει στις ιδιαίτερα νευραλγικές αυτές θέσεις: χωρίς διαδικασίες και κριτήρια. Είναι μια νοοτροπία που απηχεί παλιές κακές εποχές και ένα ρουσφετολογικό κλίμα που θα έπρεπε επιτέλους να εκλείψει. Οι αρχιφύλακες με τη σειρά τους αποφασίζουν πώς θα καταρτισθεί το πλάνο φύλαξης για τον εκάστοτε χώρο, κοινώς το πόσοι φύλακες είναι απαραίτητοι και τις βάρδιές τους, από τις οποίες βέβαια προκύπτει και το ύψος των επιπλέον αμοιβών. Έτσι, το συνολικό πρόγραμμα φύλαξης αλλά και η κατανομή των πρόσθετων αμοιβών δεν καθορίζονται κεντρικά από το υπουργείο αλλά από τον εκάστοτε αρχιφύλακα που έχει τοποθετήσει η πολιτική ηγεσία. Το αποτέλεσμα είναι να μην υπάρχει ορθολογική διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού στον τομέα. Μικροί χώροι άνευ μεγάλης επισκεψιμότητας μπορεί να έχουν πληθώρα φυλάκων και μεγαλύτεροι χώροι να πάσχουν από ελλείψεις προσωπικού. Για τους βουλευτές της επαρχίας είναι άλλωστε σημαντικό να μπορούν να βολέψουν μερικούς δικούς τους με το καθεστώς του έκτακτου υπαλλήλου φύλαξης. «Δεν είναι έτσι», λέει ο εκπρόσωπος της ΠΕΥΦΑ. «Ιδιαίτερα στα χρόνια της κρίσης υπάρχουν τεράστιες ελλείψεις σε ολόκληρη την επικράτεια. Ξέρετε πόσοι χώροι και μουσεία μένουν κλειστοί λόγω έλλειψης προσωπικού;»

Η πικρή αλήθεια είναι πάντως ότι μεγάλο μέρος και των ίδιων των φυλάκων, ιδιαίτερα αυτών που είναι μεγάλης ηλικίας, έχει προέλθει από διορισμούς, όπερ σημαίνει ότι προείχε η κομματική προτίμηση και όχι η μόρφωση, το ήθος, η επάρκεια. Δεν είναι λίγες οι φορές που οι αρχαιολόγοι παραπονιούνται πως το εκπαιδευτικό επίπεδο ορισμένων φυλάκων είναι πολύ χαμηλό ή σχολιάζουν αρνητικά την αγενή συμπεριφορά τους προς τους επισκέπτες, χωρίς αυτό να χαρακτηρίζει βεβαίως το σύνολο του κλάδου. «Υπάρχουν τρία διαφορετικά κεφάλαια στην ιστορία του επαγγέλματος», μας εξηγεί μια αρχαιολόγος που θέλει να κρατήσει την ανωνυμία της. «Στη δεκαετία του ’70 έβρισκες ακόμα υπαλλήλους που ήταν κυριολεκτικά οι φύλακες-άγγελοι ενός αρχαιολογικού χώρου. Γύριζαν ακόμα και το βράδυ σαν τα στοιχειά μετά την λήξη της βάρδιας για να προστατεύσουν τα αρχαία, είχαν ταύτιση με τον ρόλο αυτό. Αργότερα πλήθυναν οι διορισμοί και τα ρουσφέτια και το κλίμα άλλαξε άρδην. Όπως συνέβη σε μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας, έτσι και στους φύλακες αυξήθηκε η μερίδα εκείνων που θα προτιμούσαν να μην εργάζονται σκληρά και να φυγοπονούν, εισπράττοντας έναν καλό μισθό, πατώντας γερά στον συνδικαλισμό. Τώρα με την κρίση, αρχίζει και πάλι να υπάρχει άλλο κλίμα, καθώς δεν μπορούν να έχουν τα προνόμια του παρελθόντος». Το πρόσθετο θετικό στοιχείο των τελευταίων ετών είναι και ότι έχουν δημιουργηθεί αρκετά ΙΕΚ ανά τη χώρα, όπου κάποιος μπορεί να σπουδάσει πώς θα γίνει «Φύλακας Μουσείων και Αρχαιολογικών Χώρων». Καθώς όμως δεν γίνονται προσλήψεις –παρά το πάγιο αίτημα της ΠΕΥΦΑ– ο ρυθμός απορρόφησης των αποφοίτων αυτών είναι πολύ χαμηλός.

Ποιο είναι το σημερινό προφίλ της πλειονότητας των φυλάκων; «Οι περισσότεροι μόνιμοι είναι άνθρωποι περίπου 50 ετών που μπήκαν στο δημόσιο με ΑΣΕΠ, συνεπώς είναι τουλάχιστον απόφοιτοι λυκείου και το ποσοστό τους μοιράζεται ίσα ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες», λέει ο Γιάννης Μαυρικόπουλος. Αν δεχθούμε ότι οι περισσότεροι έχουν βγάλει μόνο λύκειο, μάλλον προκαλεί απορία η παρακάτω σύγκριση: Σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε το Υπουργείο Πολιτισμού στο inside story για τους περίπου 1.550 φύλακες, μόνιμους και με σύμβαση αορίστου χρόνου, ο μέσος μισθός –μαζί με την αποζημίωση για την εργασία πέραν του πενθημέρου– είναι 1.180 ευρώ καθαρά το μήνα. Ένας ειδικευόμενος γιατρός στο δημόσιο παίρνει 900 ευρώ καθαρά, σύμφωνα με την πρόεδρο της Ένωσης Γιατρών Νοσοκομείων Αθήνας και Πειραιά, Ματίνα Παγώνη. Ο επιμελητής Β’ που έχει ολοκληρώσει ιατρική, αγροτικό και ειδικότητα, δηλαδή ύστερα από έναν χρονικό κύκλο που κρατά κατά μέσον όρο 13 έτη, εισπράττει 1.200 ευρώ καθαρά (χωρίς τις εφημερίες που μπορεί να του αποδώσουν επιπλέον περίπου 300 ευρώ).

Ο “μέσος μισθός” βέβαια δεν σημαίνει ότι παίρνουν όλοι οι φύλακες 1200 ευρώ, αλλά η αμοιβή τους μπορεί να κυμαίνεται από τα 750 μέχρι και τα 1.500 ευρώ μηνιαίως. Θα πει κανείς ότι είναι σωστό οι άνθρωποι που επωμίζονται τη φύλαξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς να αμείβονται με επάρκεια. Δεν είναι μικρή η ευθύνη τους άλλωστε. Το ίδιο όμως θα πρέπει να ισχύσει για τους αρχαιολόγους, τους αστυνομικούς, τους στρατιωτικούς, τους λιμενικούς και πάει λέγοντας.

Η επόμενη εύλογη ερώτηση έχει προφανώς να κάνει με το πώς καθορίζεται η πρόσθετη αμοιβή των φυλάκων για την εργασία πέραν του πενθημέρου. Η απάντηση πρέπει να αναζητηθεί σε μιαν απόφαση της κυβέρνησης Τζαννετάκη του 1990. Με βάση αυτήν, οι αρχαιοφύλακες απόκτησαν ένα ιδιαίτερο καθεστώς, με δύο ειδών πρόσθετες αμοιβές, όπως προκύπτει από στοιχεία που λάβαμε από το ΥΠΠΟ. Η μία αντιστοιχεί στις Κυριακές και τις αργίες. Η δεύτερη είναι για τις ημέρες που εργάζονται οι φύλακες πέραν του πενθημέρου. Το θέμα είναι ότι οι Κυριακές και οι αργίες, παρά το γεγονός ότι γι’ αυτές υπάρχει ιδιαίτερη αμοιβή, προσμετρώνται και για τον υπολογισμό των ημερών πέραν του πενθημέρου, δηλαδή γι’ αυτές τις ημέρες οι φύλακες πληρώνονται και την ημέρα εργασίας και την προσαύξηση. Συνεπώς ανεβαίνει το ύψος των επιπλέον αμοιβών και το κόστος για το δημόσιο.

«Η αμοιβή των πέραν του πενθημέρου και των Κυριακών εξαιρεσίμων, όταν αυτές συμπίπτουν, ισούται με την αμοιβή μίας Κυριακής ή μίας αργίας που εισπράττει τελικά ένας οποιοσδήποτε εργαζόμενος στο δημόσιο, και όχι με παραπάνω χρήματα για εμάς», ανταπαντά ο εκπρόσωπος της ΠΕΥΦΑ, λέγοντας ότι έτσι έχει προβλέψει ο νομοθέτης και τονίζει ότι οι φύλακες θα ήταν έτοιμοι να δεχθούν ένα διαφορετικό καθεστώς, ίδιο με αυτό που ισχύει αλλού στο δημόσιο. Πετάει όμως το μπαλάκι στο κράτος, λέγοντας ότι κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να εφαρμοστεί καθώς το υπουργείο θα έπρεπε να προσλάβει περισσότερους υπάλληλους για να καλυφθούν οι ανάγκες, κάτι που δεν έχει κάνει ακόμα, παρά τις εκκλήσεις.

Οι πρόσθετες αποζημιώσεις των φυλάκων πληρώνονται από το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων (ΤΑΠ) και όχι από το υπουργείο, μέσα σε ένα δίμηνο. Ο Γιάννης Μαυρικόπουλος επισημαίνει ότι οι φύλακες προτιμούν να πληρώνονται τα εξτρά από το ΤΑΠ, διότι δεν υπάρχουν καθυστερήσεις στις πληρωμές. «Αν καταβάλλονταν από άλλο κρατικό φορέα μπορεί να μην τα εισπράτταμε εγκαίρως», ομολογεί. (Σημειώνεται ότι οι πρόσθετες αμοιβές των αρχαιοφυλάκων, όπως και άλλες δαπάνες του ΤΑΠ που αφορούν το υπουργείο Πολιτισμού, είναι επιπλέον του ποσού που αποδίδει το ΤΑΠ κάθε χρόνο στο υπουργείο από τα ταμειακά διαθέσιμά του).

Υπενθυμίζεται ότι οι βάρδιες των αρχαιοφυλάκων, συνεπώς και οι πρόσθετες αμοιβές τους, καθορίζονται από τον εκάστοτε αρχιφύλακα, που ορίζει χωρίς κανένα επίσημο κριτήριο η πολιτική ηγεσία. Σύμφωνα μάλιστα με αξιόπιστη πηγή του inside story, έχει παρατηρηθεί ότι κάποιοι φύλακες –με την κάλυψη του αρχιφύλακα– δηλώνουν πως εργάστηκαν τα Σαββατοκύριακα ενός διαστήματος κατά το οποίο βρίσκονταν σε θερινή ή αναρρωτική άδεια, κάτι που προφανώς είναι αδύνατον να συμβαίνει. Παρουσιάζοντας αυτές τις εικονικές ημέρες εργασίας, εισπράττουν και την αντίστοιχη πρόσθετη αποζημίωση. Ο Γιάννης Μαυρικόπουλος δεν αποκλείει να συμβαίνει κάτι τέτοιο, υποστηρίζοντας ότι σε κάθε κλάδο υπάρχουν και οι εξαιρέσεις των ανθρώπων που δεν κάνουν σωστά τη δουλειά τους. «Όποιος έχει στοιχεία και θέλει να κάνει μια σχετική καταγγελία, ας το πράξει», υπογραμμίζει.

Και η πολιτεία από τη δική της πλευρά δεν είναι πάντα σωστή με τους φύλακες. Εδώ και πολλά χρόνια δεν έχει προσδιορίσει το ύψος της αμοιβής των αρχαιοφυλάκων για την εργασία πέραν του ωραρίου λειτουργίας, όπως συμβαίνει σε πολιτιστικές εκδηλώσεις (πανσέληνος, παραστάσεις κ.λπ.), αφίξεις γκρουπ τουριστών από κρουαζιέρες κ.ά. Οι αρχαιοφύλακες σε αυτές τις περιπτώσεις εργάζονται εθελοντικά, χωρίς αμοιβή. «Θα έπρεπε να λυθεί επιτέλους αυτό το ζήτημα», λέει ο γνωστός αρχαιολόγος Πέτρος Θέμελης, που έχει αφιερώσει τη ζωή του στον χώρο της Αρχαίας Μεσσήνης, ο οποίος λειτουργεί ως υπόδειγμα. «Εμείς έχουμε συνεχώς παραστάσεις και οι υπάλληλοι μένουν μέχρι αργά για να είναι ανοιχτός ο χώρος, επειδή έχουν φιλότιμο και με εκτιμούν. Κάνουμε μια κοινή προσπάθεια, όμως δεν γίνεται να συνεχιστεί έτσι», υπογραμμίζει στο inside story. Από την άλλη, υπάρχουν φωνές που επιμένουν ότι το ασαφές πλαίσιο ευνοεί ορισμένους φύλακες, που εισπράττουν ζεστό χρήμα από ξεναγούς και tour operators για να κρατήσουν ανοιχτούς τους χώρους μετά το πέρας του ωραρίου.

Καταγγελίες υπάρχουν και για απάτες που αφορούν τα εισιτήρια στους αρχαιολογικούς χώρους, τα έσοδα από τα οποία διαχειρίζεται το ΤΑΠ. Το inside story έχει στα χέρια του έγγραφο με επώνυμη μαρτυρία Έλληνα του εξωτερικού, ο οποίος επισκέφθηκε αρχαιολογικό χώρο και κατήγγειλε ότι οι υπάλληλοι πιθανώς να εκδίδουν μειωμένα ή δωρεάν εισιτήρια σε ξένους, να εισπράττουν ακέραιο το αντίτιμο και να κρατούν ένα μέρος των χρημάτων για την τσέπη τους. Ιδού η ιστορία: Ο συγκεκριμένος άνθρωπος πήγε στον χώρο με την Γαλλίδα φίλη του, η οποία μιλάει σπαστά τα ελληνικά. Εκείνη ζήτησε από το ταμείο δύο ακέραια εισιτήρια κόστους 12 ευρώ αλλά ο υπάλληλος της έδωσε ένα ακέραιο των 6 ευρώ και ένα δωρεάν, ζητώντας 9 ευρώ (μπορείτε να φανταστείτε πού θα κατέληγαν τα τρία ευρώ). Το δωρεάν ήταν φοιτητικό. Όταν ο επισκέπτης το επεσήμανε στον ταμία, αυτός του έδωσε αυτή την φορά ένα εισιτήριο των 3 ευρώ για ηλικιωμένους άνω των 65 ετών. Το συμπέρασμα του επισκέπτη ήταν πως αν είσαι ξένος, ο ταμίας μπορεί να κόψει εύκολα ό,τι εισιτήριο θέλει. «Δεν είναι σπάνιο οι φύλακες να κάνουν συνεργασία με ξεναγούς και να βάζουν χρήματα στην τσέπη, ειδικά σε περιπτώσεις γκρουπ τουριστών όπου βιάζονται να μπουν μέσα και δεν τους ενδιαφέρει τι γράφει επάνω το εισιτήριο», επισημαίνει ένας αρχαιολόγος που επίσης θέλει να κρατήσει την ανωνυμία του.

Ίσως αυτό να εξηγεί και ένα ακόμα παράδοξο φαινόμενο: το 2014 είχαμε περίπου 22 εκατομμύρια τουρίστες. Το 2015 είχαμε 26 εκατομμύρια. Πλην όμως, υπήρξε πτώση στα έσοδα από τα εισιτήρια σε ορισμένους αρχαιολογικούς χώρους όπως την Κρήτη, τη Ρόδο και την Ολυμπία. Ενδεχομένως να είναι συγκυριακό, αλλά οπωσδήποτε δημιουργεί ερωτήματα που χρήζουν διερεύνησης. Υπάρχει κι άλλο ένα στοιχείο που προκαλεί εντύπωση· αρχαιολόγος που εργάζεται σε έναν από τους γνωστότερους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας επιβεβαιώνει ότι, μετά την εισαγωγή συστήματος ηλεκτρονικής έκδοσης εισιτηρίων, τα έσοδα ανέβηκαν κατακόρυφα μέσα σε μερικούς μήνες, χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη αύξηση στις αφίξεις τουριστών! Τι σημαίνει αυτό; «Εγώ πάντως δεν έχω ακούσει ποτέ κανένα κρούσμα απάτης από συνάδελφο που να αφορά τα εισιτήρια», διαβεβαιώνει ο κ. Μαυρικόπουλος, προσθέτοντας ξανά ότι αν κάποιος έχει παρανομήσει θα πρέπει να τιμωρηθεί και ότι είναι χρέος της πολιτείας να κάνει αυστηρούς ελέγχους.

Οι φύλακες πάντως έχουν τα δικά τους παράπονα από το ΤΑΠ, καθώς ορισμένοι δεν έχουν λάβει ακόμα τα χρήματα που τους οφείλει από την περίοδο πριν από το 2011, όταν τους απέδιδε ποσοστό 12% από τα είδη που πουλούσαν στα καταστήματα των αρχαιολογικών χώρων (το ποσοστό αφορούσε μόνο τα είδη που δεν ήταν παραγωγής του ΤΑΠ, για παράδειγμα αρχαιολογικές εκδόσεις τρίτων). Έτσι, πολλοί κάνουν λευκή απεργία ή αρνούνται να εργαστούν στα πωλητήρια, δυσχεραίνοντας την κατάσταση στην μέση του καλοκαιριού. Άλλωστε ακόμα δεν υπάρχει καθηκοντολόγιο, που να ξεκαθαρίζει ακριβώς τι πρέπει και τι δεν πρέπει να κάνουν.

Πριν από μερικά χρόνια, το ΤΑΠ ανέθεσε στην εταιρεία McKinsey να κάνει μια ολοκληρωμένη έρευνα για τον σχεδιασμό στρατηγικής με στόχο την προβολή και την αξιοποίηση της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Μέσα από αυτήν αναδείχθηκαν προοπτικές και παθογένειες και κυρίως το θέμα της ανάγκης διασφάλισης των εσόδων και της αναβάθμισης των υπηρεσιών, έτσι ώστε ο επισκέπτης να έχει μια συνολικά καλύτερη εμπειρία.

Δεν χρειάζεται κανείς να αναφέρει ότι οι φύλακες είναι το Α και το Ω της επίσκεψης, οι πρώτοι άνθρωποι και οι τελευταίοι που συναντά κανείς, με νευραλγικό ρόλο σε όλα τα θέματα από την υποδοχή ως την ασφάλεια. «Τα αρχαία αγάλματα δεν μιλούν. Όμως δεν καθορίζουν μόνο αυτά την ποιότητα μιας επίσκεψης. Χωρίς σωστά εκπαιδευμένο προσωπικό, οι εντυπώσεις μπορεί να είναι αλγεινές», λέει ένας αρχαιολόγος που έχει μεγάλη πείρα. Και έχει δίκιο.

ΠΗΓΗ: https://insidestory.gr , Μαργαρίτα Πουρνάρα