Μια σειρά ερωτήσεων και απαντήσεων για τη νέα νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, δημοσίευσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε μια προσπάθεια καλύτερης κατανόησης των νέων δεδομένων.
Το Q&A έχει ως εξής:
Τι αφορά η νέα οδηγία για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας;
Οι ψηφιακές τεχνολογίες έχουν αλλάξει τον τρόπο παραγωγής και διανομής δημιουργικού περιεχομένου, καθώς και τον τρόπο πρόσβασης σε αυτό. Η οδηγία για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας είναι μια νέα νομοθετική πράξη της ΕΕ, η οποία επικαιροποιεί τη νομοθεσία για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας ώστε να ανταποκρίνεται στις εξελίξεις αυτές και στην επιγραμμική πραγματικότητα.
Αποσκοπεί στη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου, το οποίο θα ωφελεί ευρύ φάσμα παραγόντων του ψηφιακού περιβάλλοντος, όπως, μεταξύ άλλων, χρήστες του διαδικτύου, καλλιτέχνες και καλλιτέχνιδες, δημοσιογράφους, τον Τύπο, παραγωγούς ταινιών, μουσικούς παραγωγούς, επιγραμμικές υπηρεσίες, βιβλιοθήκες, ερευνητές και ερευνήτριες, μουσεία και πανεπιστήμια.
Για την επίτευξη αυτού του σκοπού, η οδηγία για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας εστιάζεται σε τρεις βασικούς στόχους:
- Περισσότερες ευκαιρίες για τη χρήση υλικού που προστατεύεται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στον τομέα της εκπαίδευσης, της έρευνας και της πολιτιστικής κληρονομιάς: οι εξαιρέσεις που καθιστούν εφικτές τις εν λόγω χρήσεις εκσυγχρονίστηκαν και προσαρμόστηκαν στις τεχνολογικές εξελίξεις, ώστε να επιτρέπεται η επιγραμμική και διασυνοριακή χρήση.
- Μεγαλύτερη διασυνοριακή και επιγραμμική πρόσβαση των πολιτών σε περιεχόμενο που προστατεύεται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας: με την οδηγία αυξάνεται ο αριθμός των οπτικοακουστικών έργων σε πλατφόρμες διάθεσης βίντεο κατά παραγγελία, διευκολύνεται η ψηφιοποίηση και η διάδοση έργων μη διαθέσιμων στο εμπόριο και εξασφαλίζεται σε όλους τους χρήστες η δυνατότητα να διαδίδουν επιγραμμικά, με πλήρη ασφάλεια δικαίου, αντίγραφα έργων τέχνης που έχουν καταστεί κοινό κτήμα.
- Δικαιότεροι κανόνες για μια αγορά δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας που λειτουργεί καλύτερα και προάγει τη δημιουργία περιεχομένου υψηλής ποιότητας: θέσπιση νέου δικαιώματος για τους εκδότες Τύπου όσον αφορά τη χρήση περιεχομένου τους από παρόχους επιγραμμικών υπηρεσιών, βελτίωση της διαπραγματευτικής θέσης και της αμοιβής των δικαιούχων για την επιγραμμική εκμετάλλευση περιεχομένου τους από πλατφόρμες με περιεχόμενο που αναφορτώνεται από χρήστες, καθώς και κανόνες διαφάνειας που σχετίζονται με την αμοιβή δημιουργών, ερμηνευτών και ερμηνευτριών.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενέκριναν τη νέα οδηγία για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας την άνοιξη του 2019. Η προθεσμία για τη μεταφορά της νέας νομοθεσίας στο εθνικό δίκαιο των κρατών μελών λήγει τη Δευτέρα 7 Ιουνίου 2021.
Πώς βοηθά η Επιτροπή τα κράτη μέλη να εφαρμόσουν την οδηγία για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας;
Η Επιτροπή παρείχε τεχνική βοήθεια στα κράτη μέλη κατά τη διάρκεια της διαδικασίας μεταφοράς μέσω τακτικών συσκέψεων και διμερών επαφών.
Η Επιτροπή εξέδωσε επίσης κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με το άρθρο 17 της οδηγίας για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας προκειμένου, αφενός, να στηρίξει την εφαρμογή από τα κράτη μέλη της νέας νομοθεσίας που αφορά τη χρήση προστατευόμενου περιεχομένου από παρόχους επιγραμμικών υπηρεσιών ανταλλαγής περιεχομένου και, αφετέρου, να προωθήσει την ανάπτυξη της αγοράς χορήγησης αδειών μεταξύ δικαιούχων και παρόχων επιγραμμικών υπηρεσιών ανταλλαγής περιεχομένου.
Το άρθρο 17 προβλέπει ότι ορισμένοι πάροχοι επιγραμμικών υπηρεσιών ανταλλαγής περιεχομένου πρέπει να λαμβάνουν άδεια από τους δικαιούχους για να αναφορτώνουν περιεχόμενο στον ιστότοπό τους. Εάν δεν χορηγηθεί άδεια, πρέπει να λαμβάνουν μέτρα για να αποφεύγεται η αναφόρτωση μη αδειοδοτημένου περιεχομένου. Οι κατευθυντήριες γραμμές έχουν ως στόχο να υποστηρίξουν την ορθή και συνεκτική μεταφορά και εφαρμογή του άρθρου 17 σε όλα τα κράτη μέλη, αποδίδοντας ιδιαίτερη προσοχή στην ανάγκη να διασφαλιστεί η κατάλληλη ισορροπία μεταξύ των διαφορετικών θεμελιωδών δικαιωμάτων των χρηστών και των δικαιούχων.
Οι κατευθυντήριες γραμμές θα συμβάλουν επίσης στην καλύτερη συμμόρφωση των παραγόντων της αγοράς με τις εθνικές νομοθεσίες για την εφαρμογή του άρθρου 17. Παρέχουν πρακτικές ενδείξεις σχετικά με τις κύριες διατάξεις του άρθρου 17, όπως η έννοια της «κάθε δυνατής προσπάθειας» που πρέπει να καταβάλλουν οι πάροχοι υπηρεσιών για την απόκτηση άδειας και την αποφυγή αναφόρτωσης μη αδειοδοτημένου περιεχομένου, και ο τρόπος διασφάλισης των νόμιμων χρήσεων στην πράξη, στο πλαίσιο της ισορροπίας που επιτυγχάνεται στο άρθρο 17.
Τι προβλέπει η νέα νομοθεσία για τις επιγραμμικές πλατφόρμες ανταλλαγής περιεχομένου;
Ένας από τους στόχους της οδηγίας είναι να ενισχύσει τη διαπραγματευτική θέση και την αμοιβή των δημιουργών και των δικαιούχων για την επιγραμμική χρήση του περιεχομένου τους από ορισμένες πλατφόρμες στις οποίες αναφορτώνεται περιεχόμενο από τους χρήστες.
Επομένως, οι πλατφόρμες που καλύπτονται από τη νέα νομοθεσία θεωρείται ότι εκτελούν πράξεις που διέπονται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας (δηλαδή πράξεις παρουσίασης ή διάθεσης στο κοινό) για τις οποίες πρέπει να λαμβάνουν άδεια από τους ενδιαφερόμενους δικαιούχους.
Εάν δεν έχουν συναφθεί συμφωνίες για χορήγηση άδειας με τους δικαιούχους, οι πλατφόρμες πρέπει να λαμβάνουν ορισμένα μέτρα, αν επιθυμούν να αποφύγουν την ευθύνη. Συγκεκριμένα, οι πλατφόρμες πρέπει: i) να καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για την απόκτηση της άδειας, ii) να καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε να μην είναι διαθέσιμο μη αδειοδοτημένο περιεχόμενο για το οποίο οι δικαιούχοι έχουν παράσχει τις απαραίτητες και σχετικές πληροφορίες, και iii) να αποσύρουν ταχέως τυχόν μη αδειοδοτημένο περιεχόμενο, μετά τη λήψη ειδοποίησης, και να καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για να αποτρέψουν μελλοντικές αναφορτώσεις του εν λόγω περιεχομένου.
Ποιο ειδικό καθεστώς προβλέπεται για τις μικρότερες επιχειρήσεις σε σχέση με τη νέα νομοθεσία για τις επιγραμμικές πλατφόρμες ανταλλαγής περιεχομένου;
- Οι νέες μικρές πλατφόρμες θα απολαμβάνουν ελαστικότερο καθεστώς σε περίπτωση που δεν έχει χορηγηθεί άδεια από τους δικαιούχους.
- Αφορά τους παρόχους επιγραμμικών υπηρεσιών με παρουσία εντός της Ένωσης κάτω από τρία έτη, οι οποίοι έχουν κύκλο εργασιών χαμηλότερο από 10 εκατομμύρια ευρώ και κάτω από 5 εκατομμύρια χρήστες μηνιαίως. Για την αποφυγή της ευθύνης όσον αφορά τα μη αδειοδοτημένα έργα, οι νέες μικρές επιχειρήσεις θα πρέπει απλώς να αποδείξουν ότι έχουν καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να εξασφαλίσουν την άδεια και ότι απέσυραν ταχέως από την πλατφόρμα τους τα μη αδειοδοτημένα έργα για τα οποία έλαβαν ειδοποίηση από τους δικαιούχους.
- Ωστόσο, όταν το κοινό τους υπερβαίνει τους 5 εκατομμύρια μοναδικούς επισκέπτες μηνιαίως, οι μικρές αυτές επιχειρήσεις θα πρέπει επίσης να αποδεικνύουν ότι έχουν καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε να μην επανεμφανιστούν στο μέλλον στην πλατφόρμα έργα για τα οποία έλαβαν ειδοποίηση από τους δικαιούχους.
Με ποιον τρόπο εξασφαλίζει η οδηγία τη δίκαιη αμοιβή δημιουργών, ερμηνευτών και ερμηνευτριών;
Η οδηγία στοχεύει στην αύξηση της διαφάνειας και της ισορροπίας στις συμβατικές σχέσεις μεταξύ, αφενός, των δημιουργών περιεχομένου (δημιουργών, ερμηνευτών και ερμηνευτριών) και, αφετέρου, των παραγωγών και των εκδοτών τους.
Η οδηγία περιέχει πέντε διαφορετικά μέτρα για την ενίσχυση της θέσης των δημιουργών και των ερμηνευτών και ερμηνευτριών:
- αρχή της κατάλληλης και αναλογικής αμοιβής δημιουργών και ερμηνευτών και ερμηνευτριών,
- υποχρέωση διαφάνειας με την οποία διευκολύνεται η πρόσβαση δημιουργών και ερμηνευτών και ερμηνευτριών σε περισσότερη πληροφόρηση σχετικά με την εκμετάλλευση των έργων και των ερμηνειών τους,
- μηχανισμό αναπροσαρμογής συμβάσεων ώστε οι δημιουργοί και οι ερμηνευτές και ερμηνεύτριες να έχουν τη δυνατότητα να λαμβάνουν δίκαιο μερίδιο, όταν η αρχικά συμφωνηθείσα αμοιβή είναι δυσανάλογα χαμηλή σε σύγκριση με την επακόλουθη επιτυχία του έργου ή της ερμηνείας τους,
- μηχανισμό ανάκλησης δικαιωμάτων με τον οποίο οι δημιουργοί έχουν τη δυνατότητα να ανακαλούν τα δικαιώματά τους όταν τα έργα τους παύουν να αποτελούν αντικείμενο εκμετάλλευσης, και
- διαδικασία επίλυσης διαφορών για δημιουργούς, ερμηνευτές και ερμηνεύτριες.
Με ποιον τρόπο στηρίζει η νέα οδηγία τον Τύπο και την ποιοτική δημοσιογραφία;
Το νέο δικαίωμα των εκδοτών Τύπου εφαρμόζεται σε επιγραμμικές χρήσεις δημοσιευμάτων Τύπου από παρόχους υπηρεσιών της κοινωνίας των πληροφοριών, όπως φορείς συγκέντρωσης ειδήσεων ή υπηρεσίες παρακολούθησης των μέσων ενημέρωσης. Το νέο δικαίωμα έχει ως στόχο να βοηθήσει τον κλάδο των εκδόσεων Τύπου να επωφεληθεί από μια δικαιότερη αγορά και να προωθήσει το καλύτερο εφικτό περιβάλλον για την ανάπτυξη καινοτόμων επιχειρηματικών μοντέλων. Το νέο δικαίωμα ενισχύει τη διαπραγματευτική θέση των εκδοτών Τύπου κατά τη διαπραγμάτευση της χρήσης περιεχομένου τους από επιγραμμικές υπηρεσίες.
Ως δημιουργοί των δημοσιευμάτων Τύπου, δηλαδή των άρθρων, οι δημοσιογράφοι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον τομέα του Τύπου παρέχοντας αξιόπιστο και ποιοτικό δημοσιογραφικό περιεχόμενο. Η νέα οδηγία αποφέρει θετικά αποτελέσματα για τους δημοσιογράφους, καθώς διευκολύνει την επιγραμμική εκμετάλλευση των δημοσιευμάτων Τύπου και ενισχύει την αποτελεσματική επιβολή των δικαιωμάτων. Επίσης, προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι το δικαίωμα των εκδοτών Τύπου αποφέρει οικονομικά οφέλη στους δημοσιογράφους, η οδηγία προβλέπει ότι οι δημοσιογράφοι θα λαμβάνουν κατάλληλο μερίδιο από τα έσοδα που προκύπτουν από το εν λόγω δικαίωμα. Διασφαλίζοντας τη βιωσιμότητα του τομέα του Τύπου, το νέο δικαίωμα δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες για την πολυφωνία, την ανεξαρτησία και την υψηλή ποιότητα των μέσων ενημέρωσης, στοιχεία που αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για την ελευθερία της έκφρασης και το δικαίωμα στην ενημέρωση εντός της δημοκρατικής μας κοινωνίας.
Καλύπτει το νέο δικαίωμα των εκδοτών Τύπου και τα αποσπάσματα δημοσιευμάτων Τύπου (γνωστά ως αποκόμματα);
Σύμφωνα με την οδηγία, η χρήση μεμονωμένων λέξεων και πολύ σύντομων αποσπασμάτων από δημοσιεύματα Τύπου δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του νέου δικαιώματος. Αυτό σημαίνει ότι οι πάροχοι επιγραμμικών υπηρεσιών εξακολουθούν να μπορούν να χρησιμοποιούν αποσπάσματα δημοσιευμάτων Τύπου, χωρίς να απαιτείται άδεια από τους εκδότες Τύπου. Οι επιπτώσεις στην αποτελεσματικότητα του νέου δικαιώματος λαμβάνονται υπόψη κατά την εκτίμηση του εύρους της έννοιας των πολύ σύντομων αποσπασμάτων.
Η οδηγία επιβάλλει φίλτρα αναφόρτωσης στο διαδίκτυο;
Όχι. Η οδηγία δεν επιβάλλει κανένα φίλτρο αναφόρτωσης ούτε επιβάλλει την υποχρέωση σε πλατφόρμες με περιεχόμενο που αναφορτώνεται από τους χρήστες να χρησιμοποιούν συγκεκριμένη τεχνολογία για τον εντοπισμό παράνομου περιεχομένου. Βάσει των νέων κανόνων, ορισμένες επιγραμμικές πλατφόρμες υποχρεούνται να συνάπτουν συμφωνίες παραχώρησης άδειας χρήσης με τους δικαιούχους (π.χ. μουσικοί παραγωγοί ή παραγωγοί ταινιών) για τη χρήση μουσικής, βίντεο ή άλλου περιεχομένου που προστατεύεται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Εάν δεν έχουν συναφθεί συμφωνίες για χορήγηση άδειας, οι εν λόγω πλατφόρμες θα πρέπει να καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε να εξασφαλίζουν ότι δεν είναι διαθέσιμο στον ιστότοπό τους περιεχόμενο για το οποίο δεν έχει χορηγηθεί άδεια από τους δικαιούχους. Η υποχρέωση «καταβολής κάθε δυνατής προσπάθειας» δεν υπαγορεύει τη χρήση συγκεκριμένου μέσου ή συγκεκριμένης τεχνολογίας.
Επηρεάζει το νέο δικαίωμα των εκδοτών Τύπου τους μεμονωμένους χρήστες;
Η οδηγία δεν στοχεύει στους μεμονωμένους χρήστες, αλλά στις επιγραμμικές χρήσεις δημοσιευμάτων Τύπου από μεγάλες επιγραμμικές πλατφόρμες και υπηρεσίες, όπως είναι οι φορείς συγκέντρωσης ειδήσεων. Οι χρήστες του διαδικτύου εξακολουθούν να μπορούν να κοινοποιούν περιεχόμενο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς και συνδέσμους που οδηγούν σε ιστότοπους και εφημερίδες (δημιουργία υπερσυνδέσμων).
Επιπλέον, η δημιουργία υπερσυνδέσμων και η επαναχρησιμοποίηση μεμονωμένων λέξεων ή πολύ σύντομων αποσπασμάτων από επιγραμμικές πλατφόρμες και υπηρεσίες εξαιρούνται από το πεδίο εφαρμογής του νέου δικαιώματος που χορηγείται σε εκδότες δημοσιευμάτων Τύπου.
Πώς προστατεύει η νέα νομοθεσία για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας τους χρήστες και την ελευθερία τους στο διαδίκτυο;
Η οδηγία για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύει την ελευθερία της έκφρασης, η οποία αποτελεί θεμελιώδη αξία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Προσφέρει ισχυρές διασφαλίσεις για τους χρήστες, καθιστώντας σαφές ότι παντού στην Ευρώπη επιτρέπεται ρητά η χρήση υπαρχόντων έργων για σκοπούς παράθεσης, κριτικής, σχολιασμού, γελοιογραφίας ή παρωδίας. Αυτό σημαίνει ότι μιμίδια (memes) και παρόμοιες μορφές παρωδίας μπορούν να χρησιμοποιούνται ελεύθερα. Επίσης διασφαλίζονται τα συμφέροντα των χρηστών μέσω αποτελεσματικών μηχανισμών για την ταχεία αμφισβήτηση της αδικαιολόγητης αφαίρεσης περιεχομένου τους από τις πλατφόρμες.
Οι νέες διατάξεις για τις πλατφόρμες με περιεχόμενο που αναφορτώνεται από τους χρήστες διευκολύνουν τη σύναψη συμφωνιών για χορήγηση άδειας χρήσης μεταξύ εμπορικών παραγόντων και συμβάλλουν στη βελτίωση της αμοιβής των δημιουργών.
Για παράδειγμα, η νέα νομοθεσία που εφαρμόζεται στην επιγραμμική χρήση δημοσιευμάτων Τύπου ισχύει μόνο για εμπορικές υπηρεσίες, όπως οι φορείς συγκέντρωσης ειδήσεων, και όχι για τους χρήστες. Αυτό σημαίνει ότι οι χρήστες του διαδικτύου εξακολουθούν να μπορούν να κοινοποιούν περιεχόμενο δημοσιευμάτων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να δημιουργούν συνδέσμους που οδηγούν σε επιγραμμικές εφημερίδες.
Εμποδίζει η νέα οδηγία για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας τους χρήστες να εκφράζονται στο διαδίκτυο όπως εκφράζονται τώρα; Καταργούνται τα μιμίδια (memes) και τα GIF;
Όχι. Επιτρέπεται συγκεκριμένα η αναφόρτωση μιμιδίων (memes) και άλλου περιεχομένου που παράγεται από χρήστες για σκοπούς παράθεσης αποσπασμάτων, κριτικής, σχολιασμού, γελοιογραφίας, παρωδίας και μίμησης (GIF ή παρόμοια). Οι χρήστες εξακολουθούν να μπορούν να αναφορτώνουν τέτοιου είδους περιεχόμενο στο διαδίκτυο. Ωστόσο, η νέα νομοθεσία παρέχει μεγαλύτερη σαφήνεια για το ζήτημα αυτό και εφαρμόζεται σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ.
Έως τώρα, οι εξαιρέσεις από τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας που επιτρέπουν τις εν λόγω χρήσεις ήταν απλώς προαιρετικές και τα κράτη μέλη μπορούσαν να αποφασίσουν να μην τις εφαρμόζουν. Βάσει της οδηγίας για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, αυτό παύει να ισχύει. Τα κράτη μέλη υποχρεούνται πλέον να επιτρέπουν τις εν λόγω χρήσεις. Αυτό αποτελεί ιδιαίτερα σημαντικό βήμα για την ελευθερία της έκφρασης στο διαδίκτυο.
Ποιες άλλες εξαιρέσεις από τους κανόνες για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας προβλέπει η οδηγία;
Οι εξαιρέσεις ή οι περιορισμοί αποκλειστικού δικαιώματος δίνουν τη δυνατότητα στον δικαιούχο της εξαίρεσης —φυσικό πρόσωπο ή ίδρυμα— να χρησιμοποιεί προστατευόμενο περιεχόμενο χωρίς να έχει χορηγηθεί προηγουμένως άδεια από τους δικαιούχους. Οι εξαιρέσεις και οι περιορισμοί προβλέπονται ώστε να διευκολύνεται η χρήση περιεχόμενου που προστατεύεται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας σε ορισμένες περιπτώσεις και να επιδιώκονται συγκεκριμένοι στόχοι δημόσιας πολιτικής, όπως η εκπαίδευση και η έρευνα. Με τη νέα οδηγία το πλαίσιο της ΕΕ για τις εξαιρέσεις θα συμβαδίζει με τις ψηφιακές χρήσεις σε ορισμένους τομείς, όπως η εκπαίδευση, η έρευνα και η πολιτιστική κληρονομιά. Θεσπίζονται οι ακόλουθες τέσσερις υποχρεωτικές εξαιρέσεις:
- εξόρυξη κειμένων και δεδομένων για ερευνητικούς σκοπούς,
- γενική εξαίρεση εξόρυξης κειμένων και δεδομένων για άλλους σκοπούς,
- διδακτικοί και εκπαιδευτικοί σκοποί,
- διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Στόχος είναι να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες που προσφέρουν οι ψηφιακές τεχνολογίες για την έρευνα, την ανάλυση δεδομένων, την εκπαίδευση και τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, λαμβανομένων επίσης υπόψη των επιγραμμικών και διασυνοριακών χρήσεων περιεχομένου που προστατεύεται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας.
Με ποιον τρόπο διευκολύνει η οδηγία την πρόσβαση σε περισσότερο περιεχόμενο που προστατεύεται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας για εκπαιδευτικούς, πολιτιστικούς και ερευνητικούς σκοπούς;
Η εξαίρεση της εξόρυξης κειμένων και δεδομένων από τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας απλουστεύει την επαχθή διαδικασία εκκαθάρισης δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας για τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά ιδρύματα. Τους προσφέρει τη δυνατότητα να αξιοποιούν τεχνολογίες αυτοματοποίησης για την ανάλυση μεγάλων συνόλων δεδομένων για επιστημονικούς σκοπούς με πλήρη ασφάλεια δικαίου, μεταξύ άλλων, όταν συμμετέχουν σε συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Με αυτόν τον τρόπο παρέχεται στήριξη για τα επιστημονικά επιτεύγματα και την επιστημονική καινοτομία, π.χ. διερεύνηση θεραπειών για ασθένειες ή νέων τρόπων αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής.
Συμπληρωματικά προς την ανωτέρω εξαίρεση, υπάρχει μια πρόσθετη εξαίρεση σχετικά με την εξόρυξη κειμένων και δεδομένων για άλλους χρήστες, η οποία καλύπτει την εξόρυξη κειμένων και δεδομένων πέραν του πεδίου της έρευνας. Η συγκεκριμένη εξαίρεση συμβάλλει στην ανάπτυξη της ανάλυσης δεδομένων και της τεχνητής νοημοσύνης στην ΕΕ.
Η νέα διδακτική εξαίρεση για εκπαιδευτικά ιδρύματα και εκπαιδευτικούς καλύπτει τις ψηφιακές διασυνοριακές χρήσεις περιεχομένου που προστατεύεται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, για σκοπούς επίδειξης κατά τη διδασκαλία, μεταξύ άλλων και επιγραμμικά. Με αυτόν τον τρόπο τα εκπαιδευτικά ιδρύματα μπορούν να καθιστούν διαθέσιμο, με πλήρη ασφάλεια δικαίου, διδακτικό περιεχόμενο σε μαθητές εξ αποστάσεως σε άλλα κράτη μέλη μέσω του ασφαλούς ηλεκτρονικού τους περιβάλλοντος, π.χ. του ενδοδικτύου ενός πανεπιστημίου ή του εικονικού περιβάλλοντος μάθησης ενός σχολείου.
Η νέα εξαίρεση της διαφύλαξης επιτρέπει σε βιβλιοθήκες και άλλα ιδρύματα πολιτιστικής κληρονομιάς (π.χ. αρχεία, μουσεία) να δημιουργούν αντίγραφα έργων στις συλλογές τους, αξιοποιώντας νέες τεχνικές ψηφιακής διαφύλαξης. Αυτός ο νέος κανόνας καθιστά εφικτή την ψηφιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς της ΕΕ με σκοπό τη διαφύλαξή της. Έτσι, οι μελλοντικές γενιές θα έχουν πρόσβαση στην πολιτιστική μας κληρονομιά.
Ποια είναι η νέα διάταξη για τα έργα τέχνης που έχουν καταστεί κοινό κτήμα;
Όταν ένα έργο τέχνης (για παράδειγμα, ένας παλιός πίνακας ζωγραφικής) δεν προστατεύεται πλέον από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, τότε καθίσταται κοινό κτήμα. Σε αυτή την περίπτωση, θα έπρεπε οποιοσδήποτε να μπορεί ελεύθερα να δημιουργεί, να χρησιμοποιεί και να κοινοποιεί αντίγραφα του εν λόγω έργου. Αυτό δεν συμβαίνει πάντα σήμερα, διότι ορισμένα κράτη μέλη προβλέπουν προστασία για τα αντίγραφα των εν λόγω έργων τέχνης.
Με τη νέα οδηγία εξασφαλίζεται ότι κανείς δεν μπορεί να διεκδικεί προστασία δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας για έργα στον τομέα των εικαστικών τεχνών τα οποία έχουν ήδη καταστεί κοινό κτήμα. Χάρη σε αυτή τη διάταξη, όλοι οι χρήστες έχουν τη δυνατότητα να διαδίδουν επιγραμμικά, με πλήρη ασφάλεια δικαίου, αντίγραφα έργων τέχνης που έχουν καταστεί κοινό κτήμα. Για παράδειγμα, οποιοσδήποτε μπορεί να αντιγράφει, να χρησιμοποιεί και να κοινοποιεί επιγραμμικά φωτογραφίες πινάκων ζωγραφικής, γλυπτών και έργων τέχνης που έχουν καταστεί κοινό κτήμα, όταν τις βρίσκει στο διαδίκτυο, και να τις επαναχρησιμοποιεί, μεταξύ άλλων, για εμπορικούς σκοπούς, ή να τις αναφορτώνει στη Βικιπαίδεια.
Τι ακριβώς αφορά η διάταξη για τα μη διαθέσιμα στο εμπόριο έργα;
Η οδηγία θεσπίζει νέο μηχανισμό χορήγησης αδειών εκμετάλλευσης για τα μη διαθέσιμα στο εμπόριο έργα, δηλαδή βιβλία, ταινίες και άλλα έργα που εξακολουθούν να προστατεύονται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας αλλά δεν διατίθενται πλέον στο εμπόριο. Ο μηχανισμός αυτός διευκολύνει τη διαδικασία απόκτησης των απαραίτητων αδειών εκμετάλλευσης από ιδρύματα πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως αρχεία και μουσεία, ώστε να διαδίδουν στο κοινό, ιδίως επιγραμμικά και διασυνοριακά, την κληρονομιά που διαθέτουν στις συλλογές τους. Το εν λόγω σύστημα διευκολύνει ιδιαιτέρως τα ιδρύματα πολιτιστικής κληρονομιάς να αποκτούν άδειες εκμετάλλευσης οι οποίες αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης με οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης που εκπροσωπούν τους ενδιαφερόμενους δικαιούχους.
Η νέα νομοθεσία προβλέπει επίσης μια νέα υποχρεωτική εξαίρεση από τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας σε περίπτωση που δεν υπάρχει κανένας οργανισμός συλλογικής διαχείρισης που εκπροσωπεί τους δικαιούχους σε δεδομένο τομέα. Ως εκ τούτου, τα ιδρύματα πολιτιστικής κληρονομιάς δεν έχουν κανέναν αντισυμβαλλόμενο για να διαπραγματευτούν την άδεια εκμετάλλευσης. Η εν λόγω αποκαλούμενη «εφεδρική» εξαίρεση επιτρέπει σε ιδρύματα πολιτιστικής κληρονομιάς να καθιστούν διαθέσιμα τα μη διαθέσιμα στο εμπόριο έργα σε μη εμπορικούς ιστότοπους.
Τι ακριβώς αφορά η νέα διάταξη για τη διευρυμένη χορήγηση συλλογικής άδειας εκμετάλλευσης;
Η νέα διάταξη για τη διευρυμένη χορήγηση συλλογικής άδειας εκμετάλλευσης δίνει τη δυνατότητα στα κράτη μέλη να επιτρέπουν σε οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης να συνάπτουν συμφωνίες παραχώρησης άδειας που καλύπτουν δικαιώματα μη μελών, υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Ο εν λόγω μηχανισμός διευκολύνει τη διαδικασία εκκαθάρισης δικαιωμάτων σε τομείς στους οποίους, υπό διαφορετικές συνθήκες, η παραχώρηση μεμονωμένων αδειών εκμετάλλευσης ενδέχεται να είναι ιδιαίτερα επαχθής για τους χρήστες. Η διάταξη περιλαμβάνει ορισμένες διασφαλίσεις οι οποίες προστατεύουν τα συμφέροντα των δικαιούχων.
Ποιος είναι ο μηχανισμός διαπραγμάτευσης για τις πλατφόρμες διάθεσης βίντεο κατά παραγγελία; Πώς λειτουργούν οι νέοι κανόνες;
Παρά την ολοένα και δημοφιλέστερη χρήση υπηρεσιών κατά παραγγελία (π.χ. Netflix, Amazon Video, Universcine, Filmin, Maxdome, ChiliTV), ο αριθμός ευρωπαϊκών οπτικοακουστικών έργων που είναι διαθέσιμα σε πλατφόρμες διάθεσης βίντεο κατά παραγγελία είναι σχετικά μικρός. Κάτω από το ήμισυ (47 %) των ευρωπαϊκών ταινιών που κυκλοφόρησαν στους κινηματογράφους από το 2005 έως το 2014 διατίθεται σε τουλάχιστον μία υπηρεσία διάθεσης βίντεο κατά παραγγελία. Επίσης, τα ευρωπαϊκά οπτικοακουστικά έργα συχνά δεν είναι διαθέσιμα σε πλατφόρμες εκτός της χώρας προέλευσής τους. Περίπου το ήμισυ των ευρωπαϊκών ταινιών διατίθεται σε μία μόνο χώρα, ενώ το 80 % των ευρωπαϊκών ταινιών διατίθεται σε τρεις ή λιγότερες ευρωπαϊκές χώρες μέσω υπηρεσιών διάθεσης βίντεο κατά παραγγελία. Αυτό οφείλεται εν μέρει στις δυσκολίες που αφορούν την απόκτηση των δικαιωμάτων, μεταξύ αυτών και οι δυσκολίες σχετικά με τις συμβατικές συμφωνίες.
Η οδηγία προβλέπει νέο μηχανισμό διαπραγμάτευσης για τη στήριξη της διαθεσιμότητας, της προβολής και της κυκλοφορίας οπτικοακουστικών έργων, ιδίως ευρωπαϊκών. Καθιστά απλούστερη τη διαδικασία σύναψης συμβατικών συμφωνιών και συμβάλλει στην άρση των δυσκολιών που αφορούν την παραχώρηση των αναγκαίων δικαιωμάτων για να καταστούν διαθέσιμες ταινίες και σειρές σε πλατφόρμες διάθεσης βίντεο κατά παραγγελία. Η αύξηση των αδειών εκμετάλλευσης συνεπάγεται ότι θα υπάρχουν περισσότερα ευρωπαϊκά οπτικοακουστικά έργα σε πλατφόρμες διάθεσης βίντεο κατά παραγγελία και ότι θα εμπλουτιστούν τα είδη και η ποικιλία των έργων που είναι διαθέσιμα σε αυτές τις πλατφόρμες.
Για περισσότερες πληροφορίες
Οι παρούσες ερωτήσεις και απαντήσεις αποτελούν επικαιροποίηση του εγγράφου Ερωτήσεις και Απαντήσεις — Υπερψήφιση εκσυγχρονισμένων κανόνων, κατάλληλων για την ψηφιακή εποχή, από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, που δημοσιεύτηκε στις 26 Μαρτίου 2019.
