Από το γνωστό Αλκατράζ (“The Rock”), στο Σαν Φρανσίσκο των Ηνωμένων Πολιτειών, μέχρι το La Modelo, στη Βαρκελώνη της Ισπανίας, οι φυλακές σε όλο τον κόσμο έχουν αναδειχθεί σε επιτυχημένους τουριστικούς προορισμούς, κάπως ιδιότυπους, αλλά αναμφίβολα πολύ ελκυστικούς για τους τουρίστες.
Λίγοι ταξιδιώτες μπορούν να αντισταθούν στο να ανακαλύψουν, έστω και επιφανειακά, πώς ήταν η ζωή χωρίς ελευθερία σε ορισμένες από τις πιο ιστορικές φυλακές.
Αυτός ο αναπτυσσόμενος τομέας ονομάζεται είτε τουρισμός φυλακών είτε σωφρονιστικός τουρισμός. Οι ειδικοί περιγράφουν αυτή τη δραστηριότητα ως ένα είδος “σκοτεινού τουρισμού”, λόγω της ζοφερής πλευράς της επίσκεψης σε παλιές φυλακές με συγκεκριμένη ιστορία, όπου, εν ολίγοις, οι άνθρωποι στερήθηκαν την ελευθερία τους.
Οι επισκέψεις αυτές “ανακτούν την αξία” των φυλακών που δεν χρησιμοποιούνται πλέον ως τέτοιες, επειδή είναι παρωχημένες, αλλά, είτε λόγω της θέσης τους, της αρχιτεκτονικής τους ή της ιστορίας τους, είτε λόγω όλων αυτών των παραγόντων ταυτόχρονα, είναι αρκετά ελκυστικές για να τις επισκεφθεί κανείς και να τις γνωρίσει.
Ο τουρισμός των φυλακών, όπως και πολλές άλλες, πρωτότυπες, τουριστικές δραστηριότητες, αναπτύσσεται, καθώς συνεπάγεται την εμπειρία και τη γνώση ενός μέρους της ιστορίας μιας πόλης, μιας περιοχής ή μιας χώρας. Αυτό αντικατοπτρίζεται σαφώς στα στοιχεία που αναφέρουν οι φυλακές, όπως αυτή της Βαρκελώνης, η οποία τους τελευταίους μήνες παρουσιάζει μια εξαιρετική άνοδο των επισκέψεων ,που επιβεβαιώνει την επιτυχία του τομέα. Στην πραγματικότητα, από τότε που άνοιξε τις πόρτες της στο κοινό το 2018, ένα χρόνο μετά το κλείσιμό της (ή το άνοιγμά της, ανάλογα με το πώς το βλέπει κανείς), την έχουν επισκεφθεί περισσότεροι από 154.000 άνθρωποι.
Τουρισμός του Ολοκαυτώματος, ο προκάτοχος του τουρισμού των φυλακών
Η ιδέα της ανακάλυψης των εσωτερικών και εξωτερικών στοιχείων μιας φυλακής ήταν τουλάχιστον επιτυχημένη, όπως φαίνεται ξεκάθαρα από τον αριθμό των καταγεγραμμένων επισκέψεων.
Ωστόσο, η επιτυχία αυτή δεν έγκειται στην πρωτοτυπία. Τουλάχιστον όχι εξ ολοκλήρου, αφού μπορούμε να βρούμε προηγούμενα στον τουρισμό του Ολοκαυτώματος. Το κίνητρο πίσω από τις επισκέψεις σε ναζιστικά κέντρα εξόντωσης παρουσιάζει ορισμένες ομοιότητες με αυτό των φυλακών.
Είναι σημαντικό να προσδιοριστούν και οι δύο έννοιες που σηματοδοτούν μια ορισμένη απόσταση μεταξύ αυτών των δύο τύπων. Στα ναζιστικά κέντρα οι φυλακισμένοι συλλαμβάνονταν και δολοφονούνταν συστηματικά. Αυτό δεν συμβαίνει στις φυλακές, αν και υπήρξαν επίσης τόποι βασανιστηρίων και θανάτου ή τόποι μυθικών αποδράσεων. Όλα αυτά είναι παράγοντες που χρησιμεύουν για να δώσουν πλαίσιο και αφήγηση στις επισκέψεις.
Οι ειδικοί βλέπουν τις επισκέψεις σε κέντρα όπως το Άουσβιτς ή το Μαουτχάουζεν ως έναν τρόπο απόδοσης τιμής στα θύματα, πραγματοποίησης μιας πολιτιστικής εκδρομής ή ικανοποίησης της νοσηρής επιθυμίας να δει κανείς από κοντά τη φρίκη που συνεπάγονταν για τα θύματά τους.
Γιατί τόσο μεγάλο ενδιαφέρον για τον τουρισμό στις φυλακές;
Ποιοι είναι οι λόγοι για τους οποίους ενδιαφέρονται οι επισκέπτες των φυλακών να γνωρίσουν αυτούς τους χώρους από πρώτο χέρι; Παρακινούνται από νοσηρή περιέργεια; Ενσυναίσθηση; Η αναζήτηση της γνώσης;
Η αλήθεια είναι ότι οι λόγοι είναι αμφιλεγόμενοι. Υπό αυτή την έννοια, υπάρχουν διάφοροι τύποι επισκεπτών. Καταρχάς, οι ηθικοί λόγοι, δηλαδή εκείνοι που προκύπτουν όταν το κοινό που επισκέπτεται τα κέντρα αυτά θέλει να μάθει για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες έζησαν οι ιστορικοί κρατούμενοι που φυλακίστηκαν για άδικους λόγους, σε άλλες εποχές. Οι περισσότεροι τουρίστες θέλουν να γνωρίσουν ένα κομμάτι της ιστορίας από την επίσκεψη. Δεύτερον, υπάρχουν επισκέπτες με έλξη ή νοσηρή περιέργεια για σενάρια ανθρώπινου πόνου.
Μια άλλη ομάδα είναι εκείνοι που επισκέπτονται τέτοια μέρη για λόγους απλής μόδας ή ενδιαφέρονται να μοιραστούν αυτή την εμπειρία, η οποία σίγουρα μπορεί να είναι σοκαριστική, στα κοινωνικά δίκτυα.
Για τη συντριπτική πλειοψηφία, πρόκειται για την απόλαυση της νοσηρής προκατάληψης: Ενδιαφέρον για οτιδήποτε περιλαμβάνει κάτι νοσολογικό ή βίαιο.
Ποιον τύπος επισκέπτη έλκουν συχνότερα οι φυλακές;
Σε γενικές γραμμές, αν αναλύσουμε τον τύπο του επισκέπτη που ενδιαφέρεται για αυτή τη νέα επιλογή, μπορούμε να διαπιστώσουμε ένα ποικίλο κοινό. Δεν πρόκειται μόνο για τουρίστες, αφού πολλοί από τους επισκέπτες είναι μέρος του τοπικού πληθυσμού, που θέλει να γνωρίσει τα χαρακτηριστικά και την ιστορία αυτών των χώρων, ενώ υπάρχουν ακόμη και κάποιοι επισκέπτες που ενδιαφέρονται να βιώσουν, ιδίοις όμμασι, πώς θα πρέπει να είναι ο εγκλεισμός σε ιστορικά κελιά, όπως αυτό του Νέλσον Μαντέλα, για παράδειγμα.
Το προφίλ, λοιπόν, κυμαίνεται από τους περίεργους για την ιστορία, ένα συγκεκριμένο κοινό με νοσηρή περιέργεια για γνώση των σκοτεινών σεναρίων της ιστορίας, μέχρι τους απλά περίεργους με ελεύθερο χρόνο.
