του Αλέξανδρου Αποστολάκη
Ο τουρισμός και η τουριστική βιομηχανία στο σύνολο της, είναι ένας ζωτικής σημασίας οδηγός για τις τοπικές οικονομίες. Παρόλα αυτά και παρά τη σημαντική οικονομική συμβολή του τουρισμού στις τοπικές κοινωνίες, είναι επίσης γνωστό ότι η τουριστική βιομηχανία αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση για το περιβάλλον, καθώς είναι ένας από τους μεγαλύτερους ρυπαίνοντες, όντας υπεύθυνη για το 8% των ρύπων διοξειδίου του άνθρακα παγκοσμίως.
Από τη μια πλευρά έχουμε μια βιομηχανία που πολλές φορές είναι υπόλογη για τις περιβαλλοντικές προκλήσεις που δημιουργεί (ιδιαίτερα σε μικρές, ευάλωτες κοινωνίες), ενώ από την άλλη πλευρά συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη περιοχών και ευάλωτων κοινωνικών ομάδων όπως γυναίκες, νέοι, και μειονοτικοί πληθυσμοί. Για τους παραπάνω λόγους, οι παγκόσμιες κυβερνήσεις βρίσκονται συχνά σε δίλημμα αναφορικά με το πως θα διαχειριστούν τη τουριστική βιομηχανία.
Αυτά, και άλλα σημαντικά διλήμματα σχετικά με τη τουριστική βιομηχανία κλήθηκαν να διαχειριστούν εκπρόσωποι χωρών, επιχειρήσεων, κρατικών και επαγγελματικών φορέων στο συνέδριο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) για τη κλιματική αλλαγή στη Γλασκώβη, πριν από περίπου ένα μήνα (από 1 έως 12 Νοεμβρίου 2021). Τα συμπεράσματα για την εγχώρια τουριστική βιομηχανία εντούτοις δεν έχουν ακόμα διευκρινιστεί και δεν έχει προκύψει κάποια σοβαρή ανάλυση σχετικά με το τι ακριβώς σημαίνει και ποιες εξελίξεις φέρνει η υπογραφή της διακήρυξης για τη τουριστική βιομηχανία στην Ελλάδα.
Καταρχήν, η Διάσκεψη της Γλασκώβης, ή όπως έχει επικρατήσει στα μέσα, ως COP 26, ήρθε να επικαιροποιήσει εν πολλοίς τις προσπάθειες που ξεκίνησαν στη Κοπεγχάγη το 2009 και τελεσφόρησαν με επίσημο τρόπο στο Παρίσι το 2015. Έτσι, η διακήρυξη της COP 26 ουσιαστικά δεν αποτελεί κάτι νέο στην ατζέντα της κλιματικής αλλαγής, αλλά μια διαβεβαίωση σχετικά με τους αρχικούς στόχους που τέθηκαν στο Παρίσι δέκα και πλέον χρόνια πριν. Πιο συγκεκριμένα, η COP 26 είχε τρεις βασικές πολιτικές προτεραιότητες. Tη δέσμευση για επίτευξη του στόχου της μείωσης του αποτυπώματος άνθρακα κατά 30% παγκοσμίως μέχρι το 2030 και την επίτευξη του στόχου της κλιματικής ουδετερότητας (net zero emission strategy) μέχρι το 2050. Tη δέσμευση των αναπτυγμένων κρατών μελών για χρηματοδότηση ύψους 100 δις δολαρίων κάθε χρόνο μέχρι το 2025 προς τα αναπτυσσόμενα κράτη, που πολλές φορές αδυνατούν να διαχειριστούν τις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Τέλος, η διακήρυξη της COP 26 εστιάζει στους μηχανισμούς που θα ακολουθήσουν τα κράτη μέλη για να υποστηρίξουν τις αποφάσεις της συνθήκης του Παρισιού.
Αναφορικά τώρα με την Ελλάδα και την εγχώρια τουριστική βιομηχανία, οι τρεις παραπάνω προτεραιότητες σηματοδοτούν την αρχή σημαντικών εξελίξεων και ανάγκη λήψης σημαντικών αποφάσεων.
Όσο αφορά στον πρώτο στόχο πολιτικής (μείωση του αποτυπώματος του διοξειδίου του άνθρακα), η θέση της Ελλάδας είναι επιβαρυμένη. Δεδομένης της εξάρτησης της τουριστικής βιομηχανίας από τους αερομεταφορείς, αποτελεί μάλλον υπεραισιόδοξο σενάριο η επίτευξη του στόχου του 30% στη μείωση του αποτυπώματος του διοξειδίου του άνθρακα μέχρι το 2030. Mε την εισαγωγή των καθαρών καυσίμων όχι νωρίτερα από το 2035, ο στόχος αυτός θα παραμείνει μάλλον αμφίβολος για την Ελλάδα. Για το λόγο αυτό, η εγχώρια τουριστική βιομηχανία χρειάζεται να προχωρήσει σε μια φιλόδοξη στρατηγική που θα εμπλέκει το σύνολο των τουριστικών επιχειρηματικών κλάδων. Προς το παρόν, η όποια δράση, αποτελεί ατομική δέσμευση προοδευτικών επιχειρηματιών και ως εκ τούτου είναι αποσπασματική και χωρίς να συνεισφέρει σε ουσιαστικά αποτελέσματα μεγάλης κλίμακας. Αυτό που χρειάζεται είναι η δέσμευση, συμμετοχή και ευθυγράμμιση όλων, γύρω από ένα κοινό (περιβαλλοντικό) όραμα.
Σχετικά με το στόχο της χρηματοδότησης που έχει θέσει η συμφωνία του Παρισιού και επικαιροποίησε η COP 26, θα πρέπει να τονιστούν οι πολλαπλές ευκαιρίες που δημιουργούνται τόσο για τη χώρα και τους τουριστικού προορισμούς, όσο και για τις επιχειρήσεις. Καταρχήν το γεγονός ότι η χώρα μας, μέσω της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αποτελεί το μεγαλύτερο χρηματοδότη του προγράμματος είναι θετικό. Αυτό βεβαία δεν είναι αρκετό. Η χώρα μας θα πρέπει να αυξήσει τη συμβολή της στη (πράσινη) χρηματοδότηση υπέρ των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών και να χρησιμοποιήσει τη συγκεκριμένη δέσμευση ως μια μορφή πράσινης διπλωματίας και εργαλείο άσκησης πολιτικής. Καθώς τα περιβαλλοντικά προβλήματα πρόκειται να μονοπωλήσουν το παγκόσμιο ενδιαφέρον, η άσκηση πράσινης διπλωματίας μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό εργαλείο για τη προβολή των Ελληνικών θέσεων και συμφερόντων (ακόμα και σε επιμέρους θέματα που άπτονται π.χ., της τουριστικής βιομηχανίας).
Ταυτόχρονα, το ζήτημα της πράσινης χρηματοδότησης αφήνει αρκετά περιθώρια για επιχειρηματικές δράσεις που αφορούν τουριστικούς προορισμούς ή και επιχειρήσεις. Δεδομένου ότι στο ταμείο της πράσινης χρηματοδότησης μπορούν να συμμετέχουν και ιδιωτικοί φορείς (πχ. μεγάλες επιχειρήσεις), υπάρχει ανοικτό πεδίο για προσέλκυση πράσινων επενδυτικών προτάσεων σε τουριστικούς προορισμούς (π.χ. δημιουργία παράκτιων αιολικών πάρκων στη Σαμοθράκη). Καθώς το σύστημα εμπορίας εκπομπών του άνθρακα της ΕΕ αποτελεί πλέον ένα αξιόπιστο και αποδεκτό εργαλείο μείωσης της περιβαλλοντικής ρύπανσης, μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στη τουριστική βιομηχανία μπορούν να εντοπίσουν άμεσα επιχειρηματικά και επενδυτικά οφέλη σε αυτό.
Τέλος, ο στόχος της υποστήριξης και εναρμόνισης όλων των εμπλεκομένων με τον οδικό χάρτη της συνθήκης του Παρισιού, δημιουργεί μια σειρά από δεσμεύσεις που η χώρα μας αυτή τη στιγμή φαίνεται ότι δεν μπορεί να καλύψει με ευκολία. Δεσμεύσεις που κυμαίνονται από τη δημιουργία μιας αξιόπιστης και αποτελεσματικής πλατφόρμας συλλογής περιβαλλοντικών δεδομένων που θα μπορούσαν να βοηθήσουν τη λήψη αποφάσεων στη τουριστική βιομηχανία, την ουσιαστική συμμετοχή και συμβολή στις διεθνείς αγορές εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, τη δημιουργία φυσικών αποταμιευτήρων άνθρακα, την υιοθέτηση οικονομικών κινήτρων προστασίας του περιβάλλοντος προσαρμοσμένα (και) στη τουριστική βιομηχανία. Όλες οι παραπάνω πρωτοβουλίες θα πρέπει να αποτελέσουν βασική μορφή δέσμευσης των ελληνικών κυβερνήσεων απέναντι στη κλιματική αλλαγή. Επιπλέον, αυτές οι δεσμεύσεις είναι υποχρεωτικό να εξειδικεύονται κλαδικά σε μια χώρα που βασίζεται στη παροχή τουριστικών υπηρεσιών και έχει στηρίξει το μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης της στο περιβάλλον (καθαρές θάλασσες και ακτές, γαλάζιες σημαίες) και οραματίζεται ένα ολόχρονο μοντέλο τουριστικής δραστηριότητας βασισμένο στο απαράμιλλο φυσικό τοπίο και τους μοναδικούς φυσικούς της πόρους.
Εν κατακλείδι, η διακήρυξη της Γλασκώβης (ή COP 26) δημιουργεί μια σειρά απά αξιώσεις αλλά και ευκαιρίες για την τουριστική βιομηχανία της χώρας μας.
Από τη μία πλευρά δημιουργούνται πιέσεις για πιο αξιόπιστες, αποτελεσματικές και διαφανείς λύσεις σε θέματα που άπτονται του περιβάλλοντος και επηρεάζουν τη τουριστική οικονομία. Δυστυχώς, σε αυτό το κομμάτι απέχουμε ακόμα αρκετά από το να βρεθούμε σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο. Δεν υπάρχει ακόμα μια κοινή πορεία πλεύσης και δεν έχει βρεθεί ακόμα το σωστό πλαίσιο που θα συντονίσει τις ενέργειες που θα πρέπει να υλοποιηθούν. Οι υφιστάμενες προσπάθειες έχουν προχωρήσει από μεμονωμένους επιχειρηματίες, ειδικά στον τουρισμό, αλλά πρέπει να δράσουμε πιο συντονισμένα εάν θέλουμε αυτές οι προσπάθειες να έχουν σοβαρό αντίκτυπο και να μην είναι αποσπασματικές.
Από την άλλη πλευρά, παρουσιάζονται νέες ευκαιρίες για τους τουριστικούς προορισμούς αλλά και τις μεγάλες τουριστικές επιχειρήσεις. Βασική προϋπόθεση είναι η παροχή περισσοτέρων βαθμών ελευθερίας από τη κεντρική κυβέρνηση και μια περισσότερο συντονισμένη δράση από τους επιχειρηματίες στη τουριστική βιομηχανία.
(*) Ο Αλέξανδρος Αποστολάκης είναι αναπληρωτής καθηγητής τουριστικού μάρκετινγκ στο τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων και Τουρισμού του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου, και συνεργάτης του Παρατηρητηρίου Τουρισμού της Περιφέρειας Κρήτης.
[email protected]
