Του Δρ. Ιωάννη Γκιτσάκη (*)
Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με μία ιδιαίτερα σημαντική απόφασή του, στην υπόθεση C-50/21, Prestige and Limousine, η οποία δημοσιεύτηκε στις 8 Ιουνίου 2023, έκρινε ότι ο περιορισμός του αριθμού των αδειών παροχής υπηρεσιών εκμίσθωσης οχημάτων με οδηγό στην αστική περιοχή της Βαρκελώνης, ο οποίος επιβλήθηκε με πρωταρχικό σκοπό τη διασφάλιση της οικονομικής βιωσιμότητας των επιχειρήσεων ταξί, αντιτίθεται στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς ο εν λόγω σκοπός είναι αμιγώς οικονομικής φύσεως και δεν μπορεί να αποτελέσει επιτακτικό λόγο δημοσίου συμφέροντος, που θα δικαιολογούσε την επιβολή του συγκεκριμένου περιορισμού.
Ειδικότερα, η προσφεύγουσα εταιρία Prestige and Limousine SL ήταν κάτοχος άδειας παροχής υπηρεσιών εκμίσθωσης οχημάτων με οδηγό στη μητροπολιτική περιοχή της Βαρκελώνης στην Ισπανία. Με την προσφυγή της ενώπιον του ανώτερου δικαστηρίου της Καταλονίας ζήτησε την ακύρωση τοπικής κανονιστικής ρύθμισης, η οποία προέβλεπε, μεταξύ άλλων, τον περιορισμό του αριθμού των αδειών παροχής υπηρεσιών εκμίσθωσης οχημάτων με οδηγό, στο ένα τριακοστό των αδειών ταξί που χορηγούνται για την συγκεκριμένη αστική περιοχή.
Ενώπιον του ως άνω εθνικού δικαστηρίου εκκρεμούσαν και άλλες διαφορές με το ίδιο αντικείμενο. Ειδικότερα, δεκαπέντε επιχειρήσεις που παρείχαν υπηρεσίες εκμίσθωσης οχημάτων με οδηγό, μεταξύ των οποίων και επιχειρήσεις που συνδέονταν με διεθνείς διαδικτυακές πλατφόρμες, υποστήριξαν ότι πρωταρχικός σκοπός της επίμαχης κανονιστικής ρύθμισης ήταν η παρεμπόδιση της δραστηριότητάς τους, με μοναδικό στόχο την προστασία των συμφερόντων του κλάδου των ταξί.
Το ανώτερο δικαστήριο της Καταλονίας εξέφρασε αμφιβολίες για την συμβατότητα με το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του περιορισμού που επιβλήθηκε ως προς τον αριθμό των αδειών παροχής υπηρεσιών εκμίσθωσης οχημάτων με οδηγό, καθώς θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι αποσκοπούσαν στην ελαχιστοποίηση του ανταγωνισμού μεταξύ των επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών εκμίσθωσης οχημάτων με οδηγό και των επιχειρήσεων των ταξί. Ως εκ τούτου, αποφάσισε να απευθύνει σχετικό προδικαστικό ερώτημα προς το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ).
Με την ως άνω απόφασή του, το ΔΕΕ επισημαίνει, καταρχήν, ότι ο περιορισμός του αριθμού των αδειών συνιστά περιορισμό της άσκησης του δικαιώματος εγκατάστασης, που κατοχυρώνεται στο άρθρο 49 της Συνθήκης Λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), καθόσον, ο περιορισμός του αριθμού των αδειών θέτει όριο στον αριθμό των παρόχων υπηρεσιών εκμίσθωσης οχημάτων με οδηγό που είναι εγκατεστημένοι στην πόλη της Βαρκελώνης.
Ακολούθως, το ΔΕΕ εξετάζει, εάν ο εν λόγω περιορισμός της ελευθερίας εγκατάστασης δικαιολογείται από επιτακτικό λόγο δημοσίου συμφέροντος και εάν είναι κατάλληλος για να διασφαλίσει την υλοποίηση του επιδιωκόμενου σκοπού, χωρίς να υπερβαίνει το μέτρο που είναι αναγκαίο για την επίτευξη του σκοπού αυτού (αρχή της αναλογικότητας).
Σύμφωνα με την κρίση του Δικαστηρίου, μολονότι οι σκοποί της ορθής διαχείρισης των μεταφορών, της κυκλοφορίας και του δημόσιου χώρου σε μια αστική περιοχή και της προστασίας του περιβάλλοντος, τους οποίους επικαλέστηκε ο Δήμος Βαρκελώνης και η Ισπανική κυβέρνηση, μπορούν να αποτελέσουν επιτακτικούς λόγους δημοσίου συμφέροντος, αντιθέτως, ο σκοπός της διασφάλισης της οικονομικής βιωσιμότητας των υπηρεσιών ταξί είναι λόγος αμιγώς οικονομικής φύσεως, ο οποίος δεν μπορεί να αποτελέσει επιτακτικό λόγο δημοσίου συμφέροντος. Και, ως εκ τούτου, δεν μπορεί να δικαιολογήσει τον περιορισμό της ελευθερίας εγκατάστασης των επιχειρήσεων εκμίσθωσης οχημάτων με οδηγό, που κατοχυρώνεται στο άρθρο 49 της ΣΛΕΕ.
Όσον αφορά δε στην αναλογικότητα του ως άνω περιορισμού, το ΔΕΕ υπογραμμίζει, ότι ο περιορισμός των αδειών παροχής υπηρεσιών εκμίσθωσης οχημάτων με οδηγό, στο ένα τριακοστό των αδειών ταξί, δεν είναι κατάλληλος για να διασφαλίσει την επίτευξη του σκοπού της ορθής διαχείρισης των μεταφορών, της κυκλοφορίας και του δημόσιου χώρου, καθώς και της προστασίας του περιβάλλοντος. Τούτο διότι οι επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών εκμίσθωσης οχημάτων με οδηγό εξυπηρετούν, στην πραγματικότητα, την υλοποίηση των ως άνω δημόσιων σκοπών (και ιδίως τη μείωση της χρήσης ιδιωτικών οχημάτων, την επίτευξη του στόχου της αποτελεσματικής και χωρίς αποκλεισμούς κινητικότητας, μέσω της ψηφιοποίησής τους και της ευελιξίας κατά την παροχή υπηρεσιών, καθώς και την παροχή των εν λόγω υπηρεσιών μέσω οχημάτων εναλλακτικών πηγών ενέργειας). Περαιτέρω, το Δικαστήριο έκρινε, ότι θα μπορούσαν να υιοθετηθούν λιγότερο επαχθή μέτρα για τον περιορισμό του ενδεχόμενου αντίκτυπου του στόλου των επιχειρήσεων εκμίσθωσης οχημάτων με οδηγό στις μεταφορές, την κυκλοφορία και τον δημόσιο χώρο εντός της πόλης, καθώς και για την επίτευξη του σκοπού της προστασίας του περιβάλλοντος.
Η ως άνω απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι ιδιαίτερα σημαντική για το γενικότερο ζήτημα του κανονιστικού πλαισίου λειτουργίας των επιχειρήσεων εκμίσθωσης Ε.Ι.Χ. αυτοκινήτων με οδηγό, καθώς και για τους περιορισμούς που δύναται να επιβάλλονται στην παροχή υπηρεσιών εκ μέρους των επιχειρήσεων αυτών. Πράγματι, το «κανονιστικό» αποτέλεσμα της συγκεκριμένης νομολογιακής κρίσης του ΔΕΕ δεν περιορίζεται μόνο στον επίμαχο περιορισμό (του αριθμού των αδειών των εν λόγω επιχειρήσεων), αλλά έχει εφαρμογή και σε κάθε αντίστοιχο περιορισμό που προβλέπεται από την εθνική νομοθεσία των κρατών μελών, αναφορικά με την άσκηση της ως άνω επιχειρηματικής δραστηριότητας και την παροχή των σχετικών υπηρεσιών, ο οποίος λειτουργεί αποτρεπτικά και περιορίζει εξίσου την ελευθερία εγκατάστασης των επιχειρήσεων ή προσκρούει στην αρχή της αναλογικότητας.
Ιδιαίτερα σημαντική είναι ιδίως η κρίση του Δικαστηρίου, ότι ο σκοπός της διασφάλισης της οικονομικής βιωσιμότητας των υπηρεσιών ταξί ή του μεταφορικού έργου των επιχειρήσεων των ταξί, συνιστά σκοπό αμιγώς οικονομικής φύσεως, ο οποίος δεν αποτελεί επιτακτικό σκοπό δημοσίου συμφέροντος και, ως εκ τούτου, δεν μπορεί να δικαιολογήσει τον περιορισμό της ελευθερίας εγκατάστασης των επιχειρήσεων εκμίσθωσης οχημάτων με οδηγό, που κατοχυρώνεται στο άρθρο 49 της ΣΛΕΕ.
Την ίδια νομολογιακή θέση έχει διατυπώσει και στη χώρα μας, ήδη από το 1989, το Συμβούλιο Επικρατείας, με αφορμή το νομοθετικό καθορισμό του μέγιστου επιτρεπόμενου αριθμού βυτιοφόρων ανά εταιρία εμπορίας πετρελαιοειδών, με σκοπό τη μη αφαίρεση του μεταφορικού έργου των βυτιοφόρων δημόσιας χρήσης. Πράγματι, με την απόφαση 2614/1989 της Ολομέλειας του ΣτΕ κρίθηκε, ότι δεν δύναται να θεωρηθεί ως λόγος δημοσίου συμφέροντος, αυτός της μη αφαίρεσης του μεταφορικού έργου των βυτιοφόρων δημοσίας χρήσεως. «Διότι, μόνη η εξυπηρέτηση του επαγγελματικού συμφέροντος ωρισμένης τάξεως, ως οι ιδιοκτήτες βυτιοφόρων δημοσίας χρήσεως, δεν είναι δυνατόν να τεθεί υπεράνω του γενικού συμφέροντος, συνισταμένου εν προκειμένω … στην επάρκεια εφοδιασμού και διακινήσεως … χάριν της δημοσίας οικονομίας … στην εξασφάλιση προς τούτο βιωσίμων μονάδων … και ελευθερίας και ίσων όρων ανταγωνισμού των εταιρειών». Η νομολογία αυτή, κατά την οποία, οι περιορισμοί της οικονομικής ελευθερίας (άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος), οι οποίοι δεν τίθεται για την εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος, αλλά με καταφανή στόχο την εξυπηρέτηση συντεχνιακών συμφερόντων ορισμένης επαγγελματικής κατηγορίας, είναι αντισυνταγματικοί, αποτελεί έκτοτε πάγια νομολογία του Συμβουλίου Επικρατείας (βλ. ΣτΕ 1422/1993 και 3536/2009).
Την ως άνω νομολογιακή θέση, τόσο του Συμβουλίου Επικρατείας όσο και του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα έχουν την ευκαιρία να επιβεβαιώσουν τα δύο ανώτατα Δικαστήρια, με αφορμή τις νομικές προσφυγές εταιριών εκμίσθωσης Ε.Ι.Χ. με οδηγό, κατά της υπ’ αριθμ. 154785/15-5-2023 κανονιστικής απόφασης του Υφυπουργού Υποδομών και Μεταφορών, με τίτλο «Καθορισμός κανόνων εφαρμογής της ολικής εκμίσθωσης Επιβατηγών Ιδιωτικής Χρήσης (Ε.Ι.Χ.) αυτοκινήτων με οδηγό μέσω προκρατήσεως» (ΦΕΚ Β΄ 3276/17-5-2023).
Πράγματι, με το άρθρο 2 παρ. 2 της ως άνω απόφασης, που ορίζει, ότι «Με τον όρο προκράτηση νοείται ότι όλα τα στοιχεία της σύμβασης ολικής εκμίσθωσης των Ε.Ι.Χ. αυτοκινήτων με οδηγό αναρτώνται υποχρεωτικώς με ευθύνη των εκμισθωτών ή … των φορέων διαμεσολάβησης, στο Ψηφιακό Μητρώο των άρθρων 18 και 20 του ν. 4530/2018, τουλάχιστον δύο (2) ώρες προ της ώρας έναρξης αυτής», τίθεται ένας ουσιώδης περιορισμός στην επιχειρηματική ελευθερία και στην ελευθερία εγκατάστασης των επιχειρήσεων εκμίσθωσης Ε.Ι.Χ. αυτοκινήτων με οδηγό, ο οποίος δεν αποβλέπει στην εξυπηρέτηση κάποιου επιτακτικού σκοπού δημοσίου συμφέροντος, αλλά, αντιθέτως, αποβλέπει στην εξυπηρέτηση του επαγγελματικού και οικονομικού συμφέροντος μιας συγκεκριμένης επαγγελματικής τάξεως. Αποβλέπει, δηλαδή, στην εξυπηρέτηση συντεχνιακών συμφερόντων και δη στην εξασφάλιση του μεταφορικού έργου μιας άλλης επαγγελματικής ομάδας. Κάτι το οποίο αντιβαίνει τόσο στο ελληνικό Σύνταγμα (άρθρο 5 παρ. 1) όσο και στη Συνθήκη Λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (άρθρο 49), όπως κρίθηκε με την ιδιαίτερα σημαντική απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης που εξετάζεται στο παρόν άρθρο.
Σ.Σ. Το παρόν άρθρο αποτυπώνει κατά βάση μέρος του περιεχομένου της αιτήσεως ακυρώσεως και της σχετικής αναφοράς, τις οποίες ανέλαβα να συντάξω και να καταθέσω ενώπιον του Συμβουλίου Επικρατείας και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αντίστοιχα, σε συνεργασία με τον συνάδελφο Δικηγόρο Αθηνών Αλέξανδρο Φάρο, για λογαριασμό ορισμένων εκ των επιχειρήσεων εκμίσθωσης Ε.Ι.Χ. αυτοκινήτων με οδηγό, κατά της υπ’ αριθμ. 154785/15-5-2023 απόφασης του Υφυπουργού Υποδομών και Μεταφορών.
(*) Ο Δρ. Ιωάννης Γκιτσάκης (twitter @gitsakis) είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω στη Θεσσαλονίκη, με ειδίκευση στις Δημόσιες Συμβάσεις και στις Συμβάσεις Παραχώρησης και ΣΔΙΤ, Διδάκτωρ Διοικητικού Δικαίου και Σύμβουλος Επενδύσεων και Τουριστικών Επιχειρήσεων.
