“Ο λεγόμενος βιώσιμος σχεδιασμός δεν προτείνει επί της ουσίας κάτι ριζικά καινούργιο, αλλά επιστρατεύει διαθέσιμα μέσα για να ανακυκλώσει ήδη αποκτημένη γνώση. Οι ιδέες της προσαρμοστικότητας του σχεδιασμού απέναντι στο κλίμα, στο περιβάλλον, και στην κοινωνία, και της αρμονικής συνύπαρξης των μερών σε μια ολότητα, είναι γνωστές ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα”. Αυτό τονίζει σε συνέντευξή του αναφορικά με το μείζον θέμα της βιωσιμότητας σε συνέντευξή του στο ΧΡΗΜΑ & ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ο κ. Δημήτρης Ποτηρόπουλος.
Ο αρχιτέκτονας και επικεφαλής της Potiropoulos+Partners, υπογραμμίζει με νόημα ότι σε όλα τα έργα σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, ενσωματώνει τις αρχές του βιώσιμου σχεδιασμού, ενώ σημειώνει ότι ο ρόλος της αρχιτεκτονικής στα θέματα της κλιματικής αλλαγής και της καταστροφής του περιβάλλοντος και η διατύπωση προτάσεων που θα σέβονται με έναν ολιστικό τρόπο το περιβάλλον και την κοινωνία, συνιστά πλέον κυρίαρχο αίτημα, το οποίο στηρίζεται στην πεποίθηση ότι οι νέες µορφές χωρικής οργάνωσης και τεχνικής οφείλουν να είναι προϊόντα διεπιστηµονικής σκέψης, και μιας νέας λογικής πολιτικής διαβούλευσης.
Η συνέντευξη
Το πλήρες κείμενο της συνέντευξης έχει ως ακολούθως:
Πως αντιλαμβάνεστε την σχεδόν «κλισέ» πλέον έννοια «βιώσιμος σχεδιασμός»;
Ο λεγόμενος βιώσιμος σχεδιασμός δεν προτείνει επί της ουσίας κάτι ριζικά καινούργιο, αλλά επιστρατεύει διαθέσιμα μέσα για να ανακυκλώσει ήδη αποκτημένη γνώση. Οι ιδέες της προσαρμοστικότητας του σχεδιασμού απέναντι στο κλίμα, στο περιβάλλον, και στην κοινωνία, και της αρμονικής συνύπαρξης των μερών σε μια ολότητα, είναι γνωστές ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα. Οι σύγχρονες απαιτήσεις κατοίκησης, με γνώμονα τις επιταγές της αειφορίας, συνθέτουν γνώση από τις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες, τα οικονομικά, τις πολιτικές και διοικητικές επιστήμες, και τους τεχνολογικούς κλάδους, βασιζόμενη στην υπόθεση της επιρροής που έχουν στο βιώσιμο σχεδιασμό τα πέντε βασικά στοιχεία: φύση, άνθρωπος, κοινωνία, κτίρια, δίκτυα. Αν μπορούσε να δοθεί μια απάντηση στο ερώτημα της διαφοροποίησης του βιώσιμου από τον μη βιώσιμο σχεδιασμό, βάσει των προηγούμενων αξιών, αυτή θα ήταν η εξασφάλιση της μακροβιότητας του σχεδιασμού, από μια τεχνο-κεντρική οπτική, και η εναντίωσή του στην απόλυτη εμπορευματοποίηση, από μια κοινωνικο-κεντρική οπτική.
Σε ποιο από τα έργα σας έχετε ενσωματώσει αυτές τις αρχές με σκοπό να ικανοποιήσετε τις επιταγές του βιώσιμου σχεδιασμού;
Σε όλα τα έργα μας ενσωματώνουμε, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, τις αρχές του βιώσιμου σχεδιασμού. Ο σχεδιασμός που χαρακτηρίζεται ως «βιώσιμος» υποδηλώνει την ανάγκη σύνδεσης της αρχιτεκτονικής με τις ανάγκες και τα ρεύματα σκέψης της εποχής. Για μένα αυτό που παρουσιάζει μεγαλύτερο ενδιαφέρον στην πόλη και την αρχιτεκτονική είναι να έχει την ικανότητα να μεταμορφώνεται, να είναι ανοιχτή στις σύγχρονες προκλήσεις και στην εσωτερική αλλαγή. Υπάρχει δυνατότητα ροής και εξέλιξης έτσι, αφήνοντας την ζωή να περνάει μέσα της, υπάρχει δυνατότητα ανανέωσης, υπάρχει θετική δυναμική, «αυτιϊαση». Η αρχιτεκτονική δεν πρέπει να εμποδίζει ή να διακόπτει τις ζωντανές διαδικασίες που συντελούνται ή οφείλουν να συντελούνται. Δεν χρειαζόμαστε νέα, μεγάλα, «υπερσχεδιασμένα» κτίρια και συγκροτήματα στις πόλεις.
Πράσινο χρειαζόμαστε.
Η ίδια η αρχιτεκτονική κοινότητα είναι αναστοχαστική πλέον. Πρέπει να μας απασχολήσει, πώς μπορούμε να φτιάξουμε χώρους που θα κάνουν ευτυχισμένους τους ανθρώπους, με φυσικό φως, καλές συνθήκες υγιεινής, αίσθηση ελευθερίας, με τη φύση παρούσα. Δεν πιστεύω στις εντυπωσιακές χειρονομίες. Στη σύγχρονη εποχή, καθώς απομακρυνόμαστε υπό την πίεση της τεχνολογικής έκρηξης όλο και περισσότερο από τον φυσικό, ή αν θέλετε φυσιολογικό τρόπο ζωής, και ενώ ο ίδιος ο πλανήτης αντιδρά, η αρχιτεκτονική θα πρέπει να κινηθεί προς τα «πίσω», όπως θα έλεγε ο Pallasmaa, προς μία «αρχέγονη εικόνα».
Ποιος είναι δηλαδή ο ρόλος της αρχιτεκτονικής στα θέματα της κλιματικής αλλαγής και της καταστροφής του περιβάλλοντος;
Η διατύπωση προτάσεων που θα σέβονται με έναν ολιστικό τρόπο το περιβάλλον και την κοινωνία συνιστά πλέον κυρίαρχο αίτημα, το οποίο στηρίζεται στην πεποίθηση ότι οι νέες µορφές χωρικής οργάνωσης και τεχνικής οφείλουν να είναι προϊόντα διεπιστηµονικής σκέψης, και μιας νέας λογικής πολιτικής διαβούλευσης. Στο πλαίσιο αυτό η σύγχρονη χωρική ποιότητα και εµπειρία θα πρέπει να συνδεθεί µε την επανεφεύρεση µιας νέας αφήγησης γύρω από το ζήτημα της βιωσιμότητας, μέσω της ανατροπής καθιερωµένων πρακτικών που οδήγησαν στην σημερινή περιβαλλοντική κρίση.
Το ίδιο το περιβάλλον πλέον συστήνει ένα συµβάν προς αναγνώριση και επανανοηµατοδότηση. Η διαµορφούµενη ιδέα για τον αρχιτεκτονικό χώρο δεν μπορεί να είναι ουδέτερη ως προς τις σύγχρονες απαιτήσεις κατοίκησης, µετακίνησης, και επικοινωνίας με γνώμονα τις επιταγές της αειφορίας. Οι οποίες, συνθέτουν γνώση από τις ανθρωπιστικές επιστήμες, τις κοινωνικές επιστήμες, τα οικονομικά, τις πολιτικές και διοικητικές επιστήμες, και τους τεχνολογικούς κλάδους, βασιζόμενη στην υπόθεση της επιρροής που έχουν στο βιώσιμο σχεδιασμό τα πέντε βασικά στοιχεία: φύση, άνθρωπος, κοινωνία, κτίρια, δίκτυα. Στη βάση αυτή η αρχιτεκτονική θα πρέπει να υπηρετήσει την κοινωνία με νέα ηθική και συνείδηση, απαλλαγμένη από τα δεσμά μιας άκαμπτης τεχνο-κεντρικής, μη βιώσιμης νοοτροπίας.
Πως μειώνεται στην πράξη το περιβαλλοντικό αποτύπωμα των κτιρίων;
Η ανάγκη να ελεγχθεί άμεσα η καταστροφική κλιματική αλλαγή είναι επιτακτική. Σύμφωνα με την έκθεση «Μετριασμός της Κλιματικής Αλλαγής» της IPCC, ποσοστό έως και 61% των εκπομπών από τα κτίρια θα μπορούσε να μειωθεί έως το 2050 χρησιμοποιώντας σχεδιαστικά μοντέλα και τεχνολογίες που είναι σήμερα διαθέσιμες. Κάθε γραμμάριο εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από το χτισμένο περιβάλλον αναλογεί σε ένα λάθος ή μια παράληψη στον σχεδιασμό του. Οι αρχιτέκτονες και οι πολεοδόμοι θα πρέπει συνειδητά να σκύψουμε στο πρόβλημα επανεξετάζοντας τον τρόπο με τον οποίο δουλεύουμε. Όμως, η πρόοδος μέχρι σήμερα είναι ανεπαρκής λόγω έλλειψης προτεραιοποίησης από τους διεθνείς ή περιφερειακούς οργανισμούς και τις κυβερνήσεις, επιλέγοντας το εύκολο βραχυπρόθεσμο κέρδος, σε βάρος της ουσίας και της μακροπρόθεσμης ωφέλειας.
Ποιο είναι το επίπεδο της αρχιτεκτονικής σήμερα στην Ελλάδα; Διαθέτουμε ποιοτικά αρχιτεκτονικά δημιουργήματα;
Αυτό που χαρακτηρίζει σήμερα την αρχιτεκτονική μας πραγματικότητα είναι ότι δεν υπάρχει σχεδόν τίποτε το καινούργιο και καινοτόμο που να είναι χτισμένο, υπαρκτό, σε τέτοιο βαθμό που να μπορεί να προκαλέσει αληθινά ρήγματα στην στερεοτυπική εικόνα της Ελληνικής πόλης. Οι πόλεις μας ήταν και είναι από άποψη ύφους, αλλά και λειτουργικά, ανεξέλεγκτες και ασύνδετες. Χωρίς φυσιογνωμία, χωρίς θύλακες ευφορίας. Λείπει η γοητευτική αφήγηση. Η μνήμη, η παλαιότερη και η νεότερη, είναι εγκεφαλική, κάθε απτό ίχνος της έχει ή κινδυνεύσει να χαθεί. Η Ελληνική πόλη και αρχιτεκτονική δεν ανακεφαλαιώνουν ούτε την παράδοση, ούτε την εμπειρία της σύγχρονης πολεοδομίας και αρχιτεκτονικής. Η απουσία αυτής της ανανέωσης σκοτώνει την ίδια την πόλη, σκοτώνει μαζί και τον σύγχρονο αρχιτεκτονικό μας πολιτισμό. Οι όποιες εξαιρέσεις, γιατί υπάρχουν εξαιρέσεις, απλώς επιβεβαιώνουν τον κανόνα.
Τι συμβαίνει όμως σε άλλες χώρες; Θα αναφερθώ στο παράδειγμα της Ολλανδίας, και συγκεκριμένα στο Ρότερνταμ, μία από τις πλέον πολυπολιτισμικές ευρωπαϊκές πόλεις και γνωστή για την υψηλού επιπέδου σύγχρονη αρχιτεκτονική της. Στην πιο μοντέρνα πόλη της Ολλανδίας, εύκολα κάποιος αντιλαμβάνεται τι σημαίνει επένδυση στο μέλλον. Η νέα περίοδός της χρονολογείται από τις αρχές της δεκαετίας του ’90, όταν αποφασίστηκε η εκτεταμένη ανάπλαση της ζώνης του λιμανιού, η οποία μοιάζει σήμερα με γιγάντια έκθεση επώνυμης σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Η νέα εποχή συμπαρέσυρε ολόκληρο το πολεοδομικό συγκρότημα του Ρότερνταμ, που αναδείχθηκε σε μοντέλο-πρότυπο ανάπτυξης και παράλληλα σε πεδίο αδιάκοπου αρχιτεκτονικού πειραματισμού. Οι Ολλανδικές πόλεις ξεχειλίζουν από σύγχρονες αρχιτεκτονικές πραγματοποιήσεις, υπάρχει διάχυτη η αίσθηση της κίνησης προς το μέλλον, ο επισκέπτης είναι αποδέκτης μίας βαθιάς αλλαγής στον τρόπο που γίνεται αντιληπτή η σύγχρονη αρχιτεκτονική. Όμως το Ολλανδικό κράτος επενδύει δυναμικά τόσο στις αναπλάσεις όσο και στις υποδομές, επενδύει και στην αρχιτεκτονική επιλέγοντας αναπτύξεις που έχουν πολλαπλασιαστικά οφέλη. Τα θέματα που απασχολούν τον αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό σχεδιασμό στην Ολλανδία -αναφέρομαι ειδικότερα στην κεντρική της διοίκηση- απέχουν παρασάγγας από τις παρωχημένες αντιλήψεις και τους ρηχούς προβληματισμούς των δικών μας αρμοδίων. Είναι πλεονασμός να πούμε ότι στη χώρα μας οι πολιτικοί και οι νομοθέτες σχεδιάζουν των χώρο και όχι οι αρχιτέκτονες.
Συνομολογείται στον κλάδο ότι η αρχιτεκτονική σας σκέψη ξεφεύγει από τα στενά όρια της υλικότητας. Ποιες είναι οι αρχές που ακολουθείτε στον αρχιτεκτονικό σας σχεδιασμό;
Τρείς είναι οι βασικοί άξονες προβληματικής που συνυπάρχουν στον σχεδιασμό μας: Ο πρώτος δίνει έμφαση στο νοηματικό περιεχόμενο της «ιδέας», στην σημειολογική της διάσταση. Παράλληλα θέτει ως καθοριστικό αίτημα την σκηνοθεσία του αρχιτεκτονικού χώρου, με την έννοια της θεατρικότητας, τη μετατροπή της υλικής υπόστασης του κτιρίου σε βιωματική χωρική εμπειρία. O δεύτερος σχετίζεται με τον ρόλο του κτιρίου ως αστικού «κρίκου», που είναι ικανός να ενισχύσει τις επιμέρους περιοχές της πόλης συνδέοντάς τες μέσα από την ίδια την χωρική τους δυναμική. O τρίτος στοχεύει στην κατά δήλωση της ατομικότητας της αρχιτεκτονικής έκφρασης μέσω της εκφραστικότητας του ίδιου του αρχιτεκτονικού αντικειμένου.
Τον ρόλο της αρχιτεκτονικής στην πόλη τον καταλαβαίνουμε σαν ένα «κρίκο» που μπορεί να ενισχύσει τους αστικούς χώρους συνδέοντας τους μέσα από την ίδια τη χωρική τους δυναμική. Ώστε οι χώροι αυτοί -που κάποιες φορές είναι άμορφοι, άλλοτε αποσπασματικοί ή και εγκαταλελειμμένοι- να αποκτούν μεταξύ τους σύνδεση και ενδιαφέρον . Αυτή η διαδικασία είναι πολύ πιο σύνθετη αλλά και αληθινή από το να προσπαθήσει κάποιος να επιβάλει ένα «προκατασκευασμένο» αστικό μοντέλο και μετά να επιχειρήσει να διαπραγματευτεί την αρχιτεκτονική που αντιστοιχεί σ’ αυτό το μοντέλο.
Μας απασχολεί η σχέση αρχιτεκτονικής και φύσης, που απειλείται λόγω της έντονης αστικοποίησης που βιώνουμε κυρίως τις τελευταίες δεκαετίες, και βέβαια λόγω της κλιματικής αλλαγής. Όπου και το διακύβευμα, όπως το αντιλαμβάνεται το γραφείο μας: Για μία αρχιτεκτονική που εμπεριέχει στη φιλοσοφία της την έννοια της «γης-μητέρας» αναδεικνύοντας την σύνδεση της ανθρώπινης υπόστασης με την εμπειρική κατανόηση όσων συναποτελούν τον φυσικό μας περίγυρο ή προέκτασή του. Μία αρχιτεκτονική, που όσο αντιφατικό και αν ακούγεται σε συνάρτηση με την αλματώδη εξέλιξη της τεχνολογίας, επιδιώκει να αποδώσει μία αίσθηση «φυσική» θέλοντας να αφυπνίσει σχέσεις που λόγω του σύγχρονου τρόπου ζωής και της μηχανοποίησης των διαδικασιών έχουν παραμεληθεί. ‘Οπως λέει ο Juhani Pallasmaa: «Μέσα από ένα ουτοπικό ταξίδι προς την αυτονομία, εξαΰλωση, έλλειψη βαρύτητας και αφαίρεση, η αρχιτεκτονική κινείται πίσω, προς μία αρχέγονη θηλυκή εικόνα εσωτερικότητας, σαρκικότητας και κτητικότητας». Οι σχέσεις λοιπόν αυτές, που αφορούν άμεσα ή έμμεσα στη μεσογειακή φύση, στο ελληνικό φως, στην υλικότητα που σχετίζεται με τον Τόπο, ακόμη στον μεσογειακό τρόπο ζωής, στην εξωστρέφεια, στην συνεύρεση, αλλά και στους συμβολισμούς, στη μυθοπλασία, γενικότερα σε ότι μας κληροδότησε η ιστορία και ο πολιτισμός μας, αποτελούν συστατικά της αρχιτεκτονικής μας, αλλά με έναν τρόπο «πλάγιο», σε δεύτερη ανάγνωση.
Πρόσφατα το γραφείο σας βραβεύτηκε από το διεθνές «Design & Build» ως το πιο καινοτόμο στην Ελλάδα. Τι συνιστά για εσάς καινοτομία;
Αντί «καινοτομία» θα χρησιμοποιούσα τον όρο «νεωτερικότητα». Ως ιδέα η νεωτερικότητα οφείλει τη διάρκειά της στην αυτοαμφισβήτησή της, στην συνεχή επανερμηνεία του παρελθόντος. Ό,τι κληρονομούμε ιστορικά δεν μας προσφέρεται τελεσίδικα, υπόκειται σε επανεξέταση και αναθεώρηση. Νεωτερικότητα σημαίνει να μπορούμε να απαλλαγούμε από ιδεοληψίες, από δόγματα, από τις συνήθειες και τους αυτοματισμούς μας, απ’ ότι μας είναι εύκολο. Να θέλουμε να πειραματιστούμε, ακόμη και για ένα εξιδανικευμένο μέλλον που δεν θα έρθει ποτέ, έστω και για την υπόσχεσή του. Η νεωτερικότητα δεν συναντάται σε συντηρητικές κοινωνίες, εμπεριέχει την κουλτούρα του «ρίσκου», προϋποθέτει πολλαπλότητα επιλογών και όχι ανεξέταστη αποδοχή.
www.potiropoulos.gr
- Villa in Olive Grove, Navarino Residences: Φωτογράφος Yiorgis Yerolymbos
- S House – Κατοικία στην Εκάλη, Slow Living Resort in Cyclades, Kifissias 4-est – Συγκρότημα κατοικιών στο Μαρούσι: 3d visualization Batis Studio
- Resort in Argolida: 3d visualization Liakos Associates Architects
