Του Ιωάννη Γκιτσάκη (*)
25 Φεβρουαρίου 2021, μια σημαντική ημέρα για τον ελληνικό τουρισμό. Η ανακοίνωση της απόφασης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, με την οποία υιοθετήθηκε η πρόταση του Έλληνα Πρωθυπουργού για τη θεσμοθέτηση ενός κοινού Ευρωπαϊκού Πιστοποιητικού Εμβολιασμού ή ενός «πράσινου πιστοποιητικού» σύμφωνα με τη δήλωση της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αποτελεί αναμφίβολα το θετικότερο νέο για τη φετινή τουριστική περίοδο. Μια απόφαση game changer, η οποία ανοίγει το δρόμο για την έξοδο από το τούνελ. Όχι μόνο για τον ελληνικό τουρισμό, αλλά και γενικότερα για την ελληνική οικονομία, η οποία στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στον τουρισμό.
Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου αποτελεί και μία προσωπική δικαίωση. Πριν από ένα περίπου χρόνο, στις 10 Απριλίου 2020 δημοσιεύτηκε το πρώτο άρθρο μου στο Χρήμα & Τουρισμός, με αντικείμενο τις επιπτώσεις του κορονοϊού στον ελληνικό τουρισμό, το οποίο είχε τίτλο «Ο Γολγοθάς του τουρισμού – Μπορεί να σωθεί η φετινή τουριστική περίοδος;».
Στο άρθρο εκείνο επισήμανα από την πρώτη στιγμή το πόσο σημαντική και αναγκαία ήταν η θέσπιση κοινών ευρωπαϊκών κανόνων για τον τουρισμό και πρότεινα τη δημιουργία ενός κοινού ευρωπαϊκού μηχανισμού για την ασφαλή μετακίνηση τουριστών εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα βασικά χαρακτηριστικά του οποίου ανέπτυξα σε επόμενο άρθρο μου.
Η ελληνική κυβέρνηση πρότεινε πράγματι στα αρμόδια όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης τη θεσμοθέτηση κοινών κανόνων για τη μετακίνηση τουριστών, κάτι που τελικά δεν έγινε δεκτό. Η έλλειψη κοινών ευρωπαϊκών κανόνων για την ασφαλή μετακίνηση τουριστών οδήγησε σε ένα πραγματικό μπάχαλο στον τομέα του τουρισμού, καθώς κάθε χώρα προέβλεψε δικά της κριτήρια για την απαίτηση ή μη τεστ COVID, για τις λίστες των «πράσινων», «πορτοκαλί» και «κόκκινων» χωρών, καθώς και για τη θέση σε καραντίνα των τουριστών ή των πολιτών της που επέστρεφαν από διακοπές σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, αφενός την ταλαιπωρία των τουριστών και αφετέρου την αποθάρρυνση όσων επιθυμούσαν να ταξιδέψουν, με αναπόφευκτη συνέπεια την απώλεια ενός σημαντικού αριθμού Ευρωπαίων τουριστών για τη χώρα μας, ιδίως από τα μέσα Αυγούστου και μετά.
Για τη φετινή τουριστική περίοδο, ο παράγοντας κλειδί για μια επιτυχημένη σεζόν δεν είναι άλλος από τα εμβόλια κατά της COVID-19 και τα δεδομένα των εμβολιασμών κάθε χώρας. Έτσι, στο αντίστοιχο φετινό μου άρθρο, με τίτλο «Τουριστική σεζόν 2021 – Νέος Γολγοθάς ή έξοδος από το τούνελ;», που δημοσιεύτηκε στις 25 Ιανουαρίου 2021, σημείωνα χαρακτηριστικά, πως «Φέτος … ο χρόνος δείχνει να τρέχει πιο γρήγορα. Φέτος δεν δικαιολογούνται καθυστερήσεις, παλινωδίες και αδράνειες από κανέναν. Φέτος δεν νοούνται «states of mind» και πειράματα. Φέτος δεν υπάρχουν δικαιολογίες. Φέτος ξέρουμε. Φέτος πρέπει να τρέξουμε. Φέτος πρέπει να δράσουμε. Και να δράσουμε γρήγορα. Και αυτό το γνωρίζει και η ελληνική κυβέρνηση. Γι’ αυτό και ο Πρωθυπουργός διατύπωσε ήδη από τον Ιανουάριο την πρόταση κλειδί για μία επιτυχημένη τουριστική σεζόν: Το Ευρωπαϊκό Πιστοποιητικό Εμβολιασμού».
Πράγματι, λοιπόν, ο Έλληνας Πρωθυπουργός, για να προλάβει και να αποτρέψει την επανάληψη των κακώς κειμένων της περσινής τουριστικής περιόδου, κατέθεσε στις αρχές Ιανουαρίου σχετική επιστολή προς την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και προς όλους τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων, με την οποία πρότεινε τη θεσμοθέτηση ενός κοινού Ευρωπαϊκού Πιστοποιητικού Εμβολιασμού, επισυνάπτοντας μάλιστα και σχετικό προσχέδιο του πιστοποιητικού, το οποίο προετοιμάστηκε από τις ελληνικές Αρχές.
Στην επιστολή αυτή ανέφερε ξεκάθαρα, ότι το προτεινόμενο πιστοποιητικό δεν επρόκειτο να καταστήσει «τον εμβολιασμό υποχρεωτικό ή προαπαιτούμενο για να ταξιδεύσει κάποιος», αλλά μέσω αυτού θα διασφαλιστεί ότι «τα άτομα που έχουν εμβολιαστεί θα … είναι ελεύθερα να ταξιδεύουν».
Έτσι λοιπόν στην επιστολή του Πρωθυπουργού γινόταν ένας ξεκάθαρος διαχωρισμός ανάμεσα στο πιστοποιητικό εμβολιασμού αφενός, το οποίο αποτελεί ένα μέσο για τη διευκόλυνση των τουριστών, εξασφαλίζοντας ότι τα άτομα που έχουν εμβολιαστεί θα μπορούν να ταξιδεύουν ελεύθερα εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, χωρίς να υποχρεούνται να υποβληθούν σε τεστ COVID ή να μπουν σε καραντίνα. Και αφετέρου, στο λεγόμενο «υγειονομικό διαβατήριο», το οποίο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως μέσο για να καταστούν τα ταξίδια επιτρεπτά μόνο σε όσους έχουν εμβολιαστεί.
Και ενώ οι δύο έννοιες (πιστοποιητικό εμβολιασμού και «υγειονομικό διαβατήριο») είναι απολύτως ξεκάθαρες, αναπτύχθηκε στη χώρα μας μια ολόκληρη παραφιλολογία εναντίον της πρότασης του Έλληνα Πρωθυπουργού για το πιστοποιητικό εμβολιασμού.
Μάλιστα, η παραφιλολογία αυτή δεν περιορίστηκε μόνο σε επίπεδο πολιτικής αντιπαράθεσης, αλλά αναπτύχθηκε και εντός του ίδιου του τουριστικού κλάδου. Πόσες ειρωνικές τοποθετήσεις διαβάσαμε για αυτή την πρόταση. Πόσα υποτιμητικά σχόλια. Πόσες αναφορές για φασισμό, για καταπάτηση συνταγματικών δικαιωμάτων, για προσβολή των προσωπικών δεδομένων, κ.λπ..
Με αναφορές ακόμα και σε «απόφαση καταπέλτη» του Συμβουλίου της Ευρώπης κατά της πρότασης του Έλληνα Πρωθυπουργού, από άτομα που δεν γνωρίζουν καν τι είναι το Συμβούλιο της Ευρώπης και το γεγονός ότι οι αποφάσεις του δεν έχουν δεσμευτική ισχύ και δεν μπορούν τυπικά να δεσμεύσουν κανένα κράτος.
Παρατηρήσαμε δε ακόμα και σκόπιμη διαστρέβλωση της έννοιας του πιστοποιητικού εμβολιασμού και προσπάθεια ταύτισής του με το λεγόμενο «υγειονομικό διαβατήριο», προκειμένου να «τεκμηριωθεί» η «καταπάτηση» των συνταγματικών δικαιωμάτων των πολιτών. Φαίνεται πως κάποιοι ολοκλήρωσαν την «καριέρα» τους ως «λοιμωξιολόγοι» και ξεκίνησαν μια νέα «καριέρα» ως «συνταγματολόγοι».
Προσπάθησα μάταια να εξηγήσω ότι αυτή τη στιγμή βιώνουμε μια κατάσταση συνταγματικώς ανεκτού περιορισμού των θεμελιωδών μας ελευθεριών, για λόγους δημόσιας υγείας, και πως ακόμη και το «υγειονομικό διαβατήριο» δεν συνιστά προσβολή συνταγματικών δικαιωμάτων, διότι απλά επιφέρει την άρση των περιορισμών για εκείνους για τους οποίους δεν υφίσταται πλέον λόγος περιορισμού (καθώς έχουν εμβολιαστεί). Ενώ διατηρεί τους περιορισμούς μόνο για εκείνους για τους οποίους υφίσταται ακόμα λόγος περιορισμού (όσους δεν έχουν εμβολιαστεί). Σε απλά ελληνικά, η άρση των περιορισμών για όσους έχουν εμβολιαστεί δεν συνιστά διακριτική μεταχείριση σε βάρος όσων δεν έχουν εμβολιαστεί. Ισχύει το ακριβώς αντίθετο. Η μη άρση των περιορισμών για όσους έχουν εμβολιαστεί συνιστά διακριτική μεταχείριση σε βάρος τους, διότι διατηρεί περιορισμούς των συνταγματικών τους ελευθεριών χωρίς να συντρέχουν για αυτούς οι απαιτούμενοι λόγοι δημόσιας υγείας.
Κλείνοντας τη νομική παρένθεση και επανερχόμενος στο ζήτημα του κοινού Ευρωπαϊκού Πιστοποιητικού Εμβολιασμού και στη σημασία του για τον ελληνικό τουρισμό, θα επαναλάβω πως πρόκειται για ένα ιδιαίτερα θετικό μέτρο που στοχεύει ακριβώς στο ζητούμενο: Να απλοποιήσει σε μεγάλο βαθμό τα ταξίδια εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να διευκολύνει σημαντικά τον τουρίστα, καθιστώντας ελκυστικότερη την προοπτική ενός ταξιδιού στο εξωτερικό. Και αυτό μπορεί να το επιτύχει είτε ως καθεαυτό πιστοποιητικό εμβολιασμού είτε και ως ένα ευρύτερο «πράσινο πιστοποιητικό», το οποίο θα εκδίδεται όχι μόνο για όσους έχουν εμβολιαστεί, αλλά και για όσους έχουν αναπτύξει αντισώματα επειδή έχουν νοσήσει προηγουμένως ή και για όσους έχουν υποβληθεί σε μοριακό τεστ COVID πριν από το ταξίδι τους. Κοινή συνισταμένη και στις τρεις περιπτώσεις είναι πως ο συγκεκριμένος ταξιδιώτης, που είναι κάτοχος του πιστοποιητικού, θα λαμβάνει μία «πράσινη» ένδειξη, η οποία θα καθιστά ευκολότερο (και προβλέψιμο) το ταξίδι του. Και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την ομαλή επανέναρξη των ταξιδιών εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κατά συνέπεια και για τον ελληνικό τουρισμό.
Η αρχική αντίδραση ορισμένων ευρωπαϊκών κρατών και ιδίως της Γερμανίας αποδεικνύει ότι το περσινό ευρωπαϊκό χάος στον τουρισμό δεν ήταν καθόλου τυχαίο. Η Γερμανία και άλλες χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης προσπάθησαν να κινηθούν στη λογική του «να κλείσουν τα πρόβατα στο μαντρί». Στη λογική του να καταστούν πολύπλοκα τα ταξίδια στο εξωτερικό, με τελικό στόχο την ενίσχυση του εγχώριου τουρισμού, η οποία θα περιόριζε και τις απώλειες στο ΑΕΠ των χωρών τους.
Η επιμονή της ελληνικής κυβέρνησης στην αναγκαιότητα του κοινού Ευρωπαϊκού Πιστοποιητικού Εμβολιασμού, η αποδοχή της ελληνικής πρότασης από ένα σημαντικό και διαρκώς αυξανόμενο αριθμό κρατών μελών, η διμερής συμφωνία Ελλάδας – Ισραήλ για ένα πιστοποιητικό εμβολιασμού που θα επιτρέπει τα ταξίδια μεταξύ των δύο χωρών, η διαφαινόμενη αντίστοιχη διμερής συμφωνία ανάμεσα στην Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο, ο κίνδυνος να αποκτήσουν οι συμφωνίες αυτές τη μορφή χιονοστιβάδας, αλλά και ο κίνδυνος να επιβληθούν τελικά τα πιστοποιητικά εμβολιασμού από τις μεγάλες ιδιωτικές εταιρίες, μεταξύ των οποίων και αυτές του τουρισμού (αεροπορικές εταιρίες, tour operators κλπ.), και μάλιστα υπό τους δικούς τους αυστηρούς όρους, ανάγκασαν τελικά τη Γερμανία, τη Γαλλία και τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες που αντιδρούσαν, σε υποχώρηση και σε συμφωνία για την αναγκαιότητα της θεσμοθέτησης ενός κοινού Ευρωπαϊκού Πιστοποιητικού Εμβολιασμού. Την απόφαση αυτή μάλιστα την ανακοίνωσε πρώτη η ίδια η Καγκελάριος της Γερμανίας Άνγκελα Μέργκελ, προς απογοήτευση όλων εκείνων που είχαν «επενδύσει» στην αρχική της αντίδραση στην πρόταση του Έλληνα Πρωθυπουργού.
Όλα τα υπόλοιπα, καθώς και το χρονικό που οδήγησε στην απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, αλλά και τις εκτιμήσεις κορυφαίων εκπροσώπων και παραγόντων του ελληνικού τουρισμού για τη σημασία και τη σπουδαιότητα του πιστοποιητικού εμβολιασμού, μπορείτε να τα διαβάσετε στο σχετικό εξαιρετικό ρεπορτάζ του Χρήμα & Τουρισμός.
Κλείνοντας τη δική μου αναφορά, θα πρέπει να υπογραμμίσω, ότι το πιστοποιητικό εμβολιασμού αποτελεί έναν ιδιαίτερα σημαντικό παράγοντα για μια επιτυχημένη τουριστική σεζόν, αλλά όχι και το μοναδικό παράγοντα. Εξίσου σημαντικοί είναι δύο ακόμη παράγοντες, τους οποίους έχω αναλύσει στο άρθρο μου για την τουριστική σεζόν 2021: H προσέλκυση τουριστών από ηλικιακές και επαγγελματικές ομάδες με υψηλά ποσοστά εμβολιασμού, καθώς και από χώρες με υψηλά ποσοστά εμβολιασμών και καλά επιδημιολογικά δεδομένα, αλλά και η ενίσχυση του εσωτερικού τουρισμού μέσω νέων στοχευμένων προγραμμάτων τουριστικών vouchers, που θα πρέπει να «πριμοδοτούν» και τα ορεινά τουριστικά καταλύματα, τα έχουν πληγεί ιδιαιτέρως λόγω της απώλειας δύο συνεχόμενων χειμερινών τουριστικών περιόδων. Ένα πρώτο σημαντικό βήμα έγινε λοιπόν. Ελπίζω να ακολουθήσουν και τα επόμενα.
* Ο κ. Ιωάννης Γκιτσάκης (twitter @gitsakis) είναι Δικηγόρος Θεσσαλονίκης με ειδίκευση στις Συμβάσεις Παραχώρησης και ΣΔΙΤ, Διδάκτωρ Διοικητικού Δικαίου και Σύμβουλος τουριστικών επιχειρήσεων και επενδύσεων
