Βιώσιμος τουρισμός και αειφορία | Μήπως από wishful thinking πρέπει να γίνει πράξη;

του Σωτήρη Μυλωνά (*)
Η συζήτηση περί βιώσιμου τουρισμού έχει ανοίξει από όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη και ο στόχος όλων είναι η δημιουργία ενός μοντέλου βιώσιμου τουρισμού. Ωστόσο, παρά τις θετικές ανακοινώσεις, δεν έχουμε δει ακόμη συγκεκριμένες στρατηγικές, προτάσεις, λύσεις και ενέργειες από τους τουριστικούς προορισμούς σχετικά με τη βιωσιμότητα και τη βιώσιμη λειτουργία τους.

Η απουσία συγκεκριμένης μεθοδολογίας από τα ενδιαφερόμενα μέρη που είναι υπεύθυνα για την αντιμετώπιση των περιορισμών βιωσιμότητας λειτουργεί ως εμπόδιο στην εφαρμογή οποιωνδήποτε καλών προθέσεων.

Στην πράξη, ιδιαίτερα στους νησιωτικούς προορισμούς, είναι εμφανής η έλλειψη υποδομών για τη διαχείριση των στερεών και υγρών αποβλήτων, τη διαχείριση των υδάτων, τη διαχείριση των μεταφορών και τη προστασία από την κλιματική αλλαγή. Επιπλέον, υπάρχει αξιοσημείωτη έλλειψη κατανόησης και γνώσης σχετικά με αυτό το συγκεκριμένο θέμα κυρίως από τις μικρές επιχειρήσεις αποτέλεσμα έλλειψης σχετικής εκπαίδευσης. Τέλος οι τοπικές κοινωνίες συχνά αντιμετωπίζουν πιέσεις σχετικά με τη στέγαση (μόνιμης και εποχιακής), τις τιμές, την ένταση εργασίας, την εποχιακή ζήτηση και άλλα. Όλα αυτά συνθέτουν το πλαίσιο που πρέπει δημιουργηθεί προκειμένου να δημιουργηθούν οι συνθήκες βιώσιμου τουρισμού.

Με το άρθρο αυτό θα επιδιώξω να περιγράψω ορισμένες βασικές στρατηγικές που θα μπορούσαν να υιοθετηθούν αρκετά εύκολα από τους προορισμούς, δημιουργώντας τις πρώτες δράσεις βιωσιμότητας – αειφόρου τουρισμού, με έμφαση στα περιβαλλοντικά χαρακτηρικά.

1.0 Διαχείριση αποβλήτων προορισμού

Η διαχείριση των αποβλήτων σε έναν τουριστικό προορισμό που στοχεύει να γίνει βιώσιμος είναι ένα σημαντικό βήμα προς την περιβαλλοντική διαχείριση.

Η απλή εφαρμογή της νομοθεσίας (Ν. 4819/21) και κυρίως του “πληρώνω όσο πετάω” και της διαλογής στη πηγή θα επαρκούσαν ως βασικές δράσεις και σήμερα ήδη θα είχαμε φτάσει στα επιθυμητα ποσοστά ανακύκλωσης. Αυτά αποτελούν την ελάχιστη προϋπόθεση για να ξεκινήσει η ουσιαστική συζήτηση περί κυκλικότητας και μηδενικά απόβλητα, όμως δυστυχώς υπάρχουν πολλά που πρέπει να ολοκληρωθούν.

Σήμερα, τα ποσοστά ανακύκλωσης παραμένουν εξαιρετικά χαμηλά (ή και μηδενικά σε ορισμένες περιοχές), η κατάργηση των πλαστικών χωρίς κανέναν έλεγχο της αγοράς, το σύστημα επιστροφής εγγύησης για τις συσκευασίες παραμένει στην υποβολή ερωτημάτων περί σήμανσης ενώ η διαχείριση βιο-αποβλήτων στην καλύτερη των περιπτώσεων περιορίζεται σε πιλοτικά προγράμματα σε μερικούς Δήμους.

Στην προσπάθεια όμως να δημιουργηθεί η βάση για την αειφορία θα πρέπει να σχεδιαστεί εκ νέου και να οργανωθεί όλο το σύστημα της διαχείρισης των αποβλήτων βάσει των απαιτήσεων της νομοθεσίας, λαμβάνοντας υπόψη τα χαρακτηριστικά των τουριστικών προορισμών, δηλαδή την εποχικότητα, τις περιορισμένες υποδομές, την αυξημένη παραγωγή αποβλήτων, τον ελλειπή συντονισμό και συνεργασία μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων. Αυτό περιλαμβάνει μια σειρά από δράσεις και φυσικά τα απαιτούμενα έργα τα οποία ας θεωρήσουμε ότι έχουν δρομολογηθεί.

Ακολουθούν ορισμένα βασικά έργα διαχείρισης αποβλήτων

1.1 Χωροθέτηση κάδων και σταθερά προγράμματα αποκομιδής: Οι ανοιχτοί κάδοι διάσπαρτοι, χωρίς έλεγχο, αποτελούν πληγή. Οι επιχειρήσεις εστίασης αλλά και τα ξενοδοχεία θα πρέπει να πετούν τα απορρίμματα τους λίγο πριν την αποκομιδή και όχι όποτε τους εξυπηρετεί. Παράλληλα, δε θα πρέπει να υπάρχουν τόσοι κάδοι κατά μήκος όλων των δρόμων παρά μόνο σε ορισμένα σημεία ώστε να περιορίζεται η ρύπανση και η οπτική όχληση.

1.2 Διαχείριση βιο-αποβλητων: Θα πρέπει να προωθηθεί η διαχείριση των βιο-αποβλήτων και κυρίως η μείωση των τροφίμων αποβλήτων μέσω του pay as you throw. Οι επιχειρήσεις εστίασης (ξενοδοχεία και εστιατόρια) θα πρέπει να υιοθετήσουν πρακτικές όπως ο έλεγχος των μερίδων, τα προγράμματα δωρεάς φαγητού και ο σχεδιασμός μενού με βάση της ζήτηση των πελατών για την ελαχιστοποίηση της δημιουργίας απορριμμάτων τροφίμων. Ο τουρισμός / εστίαση παράγει από 60-260 gr τρόφιμο απόβλητο ανά κουβέρ ενώ η χώρα μας καταλαμβάνει μια από τις χειρότερες θέσεις στην ΕΕ αναφορικά με τα επίπεδα αποβλήτων τροφίμων (3η χειρότερη θέση με 191 κιλά ανά κάτοικο, βάσει πρόσφατων στοιχείων της ΕΕ)

Από τη χωματερή στο pay as you throw https://money-tourism.gr/xenodocheia-ti-chomateri-pay-as-you-throw/

1.3 Δημιουργία πράσινων σημείων: Τα πράσινα σημεία μπορούν να λειτουργήσουν ευεργετικά καθώς οι επισκέπτες και οι κάτοικοι μπορούν να απορρίπτουν τα ανακυκλώσιμα υλικά τους με οργανωμένο και υπεύθυνο τρόπο. Ειδικότερα, τα πράσινα σημεία θα πρέπει να περιλαμβάνουν σταθμούς ανακύκλωσης για τον διαχωρισμό ανακυκλώσιμων υλικών όπως χαρτί, πλαστικό, γυαλί και μέταλλα, κέντρα συλλογής επικίνδυνων αποβλήτων. Στα σημεία αυτά θα μπορούν να εξυπηρετηθούν πολίτες αλλά και μικρές επιχειρήσεις. Οι μεγάλες επιχειρήσεις οφείλουν να οργανωθούν εσωτερικά και σε συνεργασία με εταιρείες που παρέχουν σχετικές υπηρεσίες όπου δεν παρέχονται σχετικές υπηρεσίες από τους δήμους.

2.0 Δράσεις για την κλιματική αλλαγή

Για να γίνουν οι τουριστικοί προορισμοί πιο βιώσιμοι ενόψει της κλιματικής αλλαγής, είναι απαραίτητο να αναπτυχθεί μια ολοκληρωμένη στρατηγική που να περιλαμβάνει μέτρα μετριασμού και προσαρμογής. Κάποια από αυτά τα μέτρα περιλαμβάνουν την προώθηση της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων, των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και των βιώσιμων μέσων μεταφοράς, όπως το ποδήλατο, το περπάτημα και τα ηλεκτρικά οχήματα.

Παράλληλα όμως, θα πρέπει να εξεταστεί και να ενταχθεί στα τοπικά σύμφωνα, η ανάπτυξη των τουριστικών υποδομών υπό το πρίσμα της κλιματικής ανθεκτικότητας. Δηλαδή θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι πιθανοί κίνδυνοι όπως η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, τα ακραία καιρικά φαινόμενα και η λειψυδρία κατά το σχεδιασμό και την κατασκευή εγκαταστάσεων.

Τέλος, κρίνεται αναγκαία η εξέλιξη του 112 ως εργαλείου έγκαιρης προειδοποίησης για την παροχή πληροφοριών στους τουρίστες και τις τοπικές κοινότητες σχετικά με ακραία καιρικά φαινόμενα και άλλους κινδύνους που σχετίζονται με το κλίμα. (ήδη έχει λειτουργήσει αποτελεσματικά το τελευταίο διάστημα)

3.0 Εφαρμογή Ζωνών Χαμηλών Εκπομπών

Η εφαρμογή ζωνών χαμηλών εκπομπών (ΖΧΕ) (LEZ low emission zones) είναι μια αποτελεσματική στρατηγική για τη βελτίωση της βιωσιμότητας των προορισμών. Οι ΖΧΕ στοχεύουν στη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και στην προώθηση φιλικών προς το περιβάλλον μεταφορών περιορίζοντας ή χρεώνοντας τα οχήματα με βάση τις εκπομπές τους. Η εφαρμογή των ΖΧΕ προυποθέτει την ανάλυση της υπάρχουσας υποδομής μεταφορών, συμπεριλαμβανομένων των συστημάτων δημόσιων μεταφορών και των οδικών δικτύων και οι κατάλληλες περιοχές εφαρμογής καθορίζονται από  την πυκνότητα πληθυσμού, τη ροή κυκλοφορίας και τα hotspot ρύπανσης. Με σαφείς οδηγίες σχετικά με τον τρόπο συμμόρφωσης και κατάλληλες εκστρατείες ευαισθητοποίησης η πολιτική αυτή μπορεί να δώσει πνοή σε ιστορικά αστικά κέντρα, πόλεις με υψηλές τουριστικές ροές αλλά και βελτίωση της ποιότητας αέρας και στη κλιματική αλλαγή.

4.0 Μείωση της επίδρασης της θερμικής νησίδας

Αστική θερμονησίδα (urban heat island) λέγεται το φαινόμενο κατά το οποίο η θερμοκρασία στο κέντρο μιας πόλης είναι μεγαλύτερη απ’ αυτή των προαστίων και της αγροτικής περιοχής που την περιβάλλει.

Η μείωση της επίδρασης της θερμικής νησίδας στους τουριστικούς προορισμούς είναι ζωτικής σημασίας για τη δημιουργία άνετων και βιώσιμων περιβαλλόντων για τους επισκέπτες και τους ντόπιους.

Ακολουθούν ορισμένες στρατηγικές για τον μετριασμό της επίδρασης της θερμικής νησίδας:

1. Αύξηση των χώρων πρασίνου στους τουριστικούς προορισμούς φυτεύοντας δέντρα, δημιουργώντας πάρκα και υλοποιώντας κήπους στον τελευταίο όροφο. Η βλάστηση βοηθά στην απορρόφηση της θερμότητας, στην παροχή σκιάς και στην ψύξη του περιβάλλοντος αέρα μέσω της εξατμισοδιαπνοής.
2. Η προώθηση της εγκατάστασης πράσινων στεγών και τοίχων σε κτίρια, ειδικά ξενοδοχεία και άλλες τουριστικές εγκαταστάσεις. Οι πράσινες επιφάνειες βοηθούν στη μόνωση των κτιρίων, μειώνουν την απορρόφηση θερμότητας και δημιουργούν ένα πιο ευχάριστο μικροκλίμα. Είναι σημαντικό να βρεθούν τα κατάλληλα χρηματοδοτικά κίνητρα.
3. Η θεσμοθέτηση χρήσης “δροσερών” υλικών επίστρωσης που αντανακλούν το ηλιακό φως και απορροφούν λιγότερη θερμότητα. Τα ανοιχτόχρωμα πεζοδρόμια, όπως το σκυρόδεμα ή η άσφαλτος με υψηλή ηλιακή ανάκλαση, μπορούν να μειώσουν σημαντικά τις επιφανειακές θερμοκρασίες. Επιπλέον, η χρήση διαπερατών  πεζοδρομίων που επιτρέπουν τη διείσδυση του νερού, μειώνοντας την απορροή και την απορρόφηση θερμότητας, είναι ένα σημαντικό μέτρο.
4. Η ενίσχυση της χρήσης υδάτινων σωμάτων όπως σιντριβάνια και άλλα υδάτινα στοιχεία σε τουριστικούς προορισμούς. Η ψύξη με εξάτμιση από τις επιφάνειες του νερού συμβάλλει στη μείωση της θερμοκρασίας περιβάλλοντος.
5. Η τοποθέτηση κατασκευών σκίασης όπως στέγαστρα, πέργκολες και ομπρέλες σε εξωτερικούς χώρους για να παρέχουν σκιά.

5.0 Τοπικά σύμφωνα

Τα τοπικά σύμφωνα μπορούν να λειτουργήσουν ως ένα εργαλείο αλληλοσεβασμού κοινών κανόνων εντός του προορισμού μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών. Βασικοί κανόνες περιβαλλοντικής προστασίας, δράσεις προώθησης του πολιτισμού, προώθηση των τοπικών προϊόντων αλλά και προστασία της τοπικής κοινότητας μπορούν να διευκολύνουν την ανάπτυξη και την εφαρμογή σχεδίων διαχείρισης προορισμών που περιγράφουν στόχους, στρατηγικές και δράσεις αειφόρου τουρισμού.

Παραδείγματα τοπικών συμφώνων μπορεί να είναι ο περιορισμός της χρήσης του νερού σε περιόδους λειψυδρίας, η απαγόρευση της χρήσης του πλαστικού, η υποχρεωτική προβολή τοπικών προϊόντων, εθίμων και άλλων χαρακτηριστικών αλλά και η απαγόρευση κακών πρακτικών όπως ενδεικτικά οι διαδρομές με γαϊδουράκια χωρίς κανόνες, η εμπορευματοποίηση των εθίμων κλπ.

6.0 Λιγότερο greenwashing, περισσότερη δουλειά

Προκειμένου να προωθηθεί ο πραγματικά βιώσιμος τουρισμός, είναι σημαντικό να προχωρήσουμε πέρα από το greenwashing των εξαγγελιών και θεωριών και να επικεντρωθούμε στην εφαρμογή αποτελεσματικών στρατηγικών και στην ανάληψη πραγματικής δράσης. Η διαφάνεια είναι απαραίτητη στον αειφόρο τουρισμό, απαιτούνται τακτικές υποβολής εκθέσεων αναφοράς επιτρέποντας στους ενδιαφερόμενους να παρακολουθούν την πρόοδο και να αξιολογούν την αποτελεσματικότητα των μέτρων βιωσιμότητας.

Η προώθηση του βιώσιμου τουρισμού χρειάζεται όραμα, προγραμματισμό, δράσεις, νομοθεσίες, τοπικά σύμφωνα, χρηματοδότηση, δέσμευση των επιχειρήσεων και φυσικά πολύ όρεξη για δουλειά. Την ίδια στιγμή απαιτείται συντονισμός που θα πρέπει να γίνει κεντρικά αλλά και τοπικά με τους περίφημους DMO. Εύχομαι κλείνοντας καλό υπόλοιπο σεζόν με περισσότερη βιωσιμότητα στους προορισμούς μας!

(*) Ο Σωτήρης Μυλωνάς είναι Διπλ. Πολιτικός Μηχανικός, κάτοχος MBA και απόφοιτος του πανεπιστημίου Cambridge του ινστιτούτου αειφόρου ηγεσίας. Εργάζεται ως σύμβουλος σε θέματα αειφρίας, περιβάλλοντος, υγείας και ασφάλειας σε τουριστικές επιχειρήσεις με 25 έτη εμπειρίας και παρουσίας σε περισσότερες από 20  χώρες.